سرویس خبری ایران من: ایران امروز با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های آبی تاریخ معاصر خود روبه‌رو است. این بحران که ریشه در دهه‌ها سوءمدیریت، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی دارد، حالا زندگی میلیون‌ها ایرانی را تحت تأثیر قرار داده و کشور را به سوی یک فاجعه زیست‌محیطی و اجتماعی سوق می‌دهد.
وضعیت بحرانی منابع آبی
شیرهای بی‌آب، دریاچه‌های خشک‌شده و شهرهایی که به تعطیلی کشیده شده‌اند؛ ایران در میانه بحرانی فراگیر از کم‌آبی گرفتار شده است. برخی از ژرف‌ترین ذخایر آبی کشور حالا به برکه‌هایی کم‌عمق تبدیل شده‌اند. در بسیاری از شهرها فشار آب آن‌قدر کاهش یافته که شیرهای آب ساعت‌ها خشک می‌مانند. مردم با ناامیدی به دنبال منابع آب می‌گردند و هر قطره‌ای را که می‌توانند، ذخیره می‌کنند.
گرمای هوا به سطحی بی‌سابقه رسیده است. ماه گذشته بخشی از ایران شاخص گرمایی ۱۴۹ درجه فارنهایت را تجربه کرد؛ رقمی که آن منطقه را به یکی از داغ‌ترین نقاط کره زمین تبدیل کرد، طبق گزارش وب‌سایت‌های تخصصی پایش آب‌وهوای شدید.
واکنش دولت و تصمیمات اضطراری
ایران با بحران جدی آب دست‌وپنجه نرم می‌کند، بحرانی که بر بستر کمبود انرژی و خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده چندماهه در سراسر کشور شکل گرفته است. مردمی که هنوز از پیامدهای جنگ ۱۲روزه با آمریکا و اسرائیل در ماه گذشته بیرون نیامده‌اند، اکنون با زندگی بدون ابتدایی‌ترین امکانات روبه‌رو هستند.
دولت در این هفته هشدار داد که بسیاری از منابع آبی، به‌ویژه آن‌هایی که تهران را تأمین می‌کنند، در حال خشک‌شدن هستند. مسئولان از مردم خواسته‌اند مصرف آب را کاهش دهند و پیش‌بینی کرده‌اند که منابع آبی پایتخت ممکن است تنها تا چند هفته دیگر دوام بیاورد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در نشست روز دوشنبه هیأت دولت گفت: «بحران آب بسیار جدی‌تر از چیزی است که امروز درباره‌اش صحبت می‌شود. اگر فوراً تصمیم نگیریم، با وضعیتی مواجه خواهیم شد که دیگر راه درمان ندارد.» او تأکید کرد: «نمی‌توانیم این مسیر را ادامه دهیم.»
ایران از گذشته با خشکسالی‌های گسترده مواجه بوده، اما سوءمدیریت منابع آب این بحران را تشدید کرده است؛ موضوعی که پزشکیان نیز به آن اذعان کرد. او همچنین نقش تغییرات اقلیمی را یادآور شد و گفت کشور در پنج سال گذشته به‌طور مداوم با خشکسالی روبه‌رو بوده است.
اکنون بحران به‌حدی شدت یافته که دولت تمام ادارات و نهادهای دولتی را در تهران و بیش از ۲۰ شهر دیگر روز چهارشنبه تعطیل کرد تا با ایجاد یک تعطیلی سه‌روزه، مصرف آب و برق را کاهش دهد. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، گفت که احتمال دارد این نوع تعطیلی‌ها هفته‌ای یک یا دو بار تکرار شوند و به مردم توصیه کرد «به سفر بروند.»
تأثیر بر زندگی روزمره مردم
شرکت آب و فاضلاب استان تهران این هفته اعلام کرد که فشار آب در پایتخت به‌قدری کاهش یافته که آب دیگر نمی‌تواند از طبقه دوم به بالای آپارتمان‌ها جریان یابد؛ موضوعی نگران‌کننده در شهری که ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد و بسیاری در برج‌های بلند زندگی می‌کنند.
شماری از ساکنان تهران در گفتگو با رسانه‌ها گفتند که آب فقط قطره‌قطره از شیر خارج می‌شود و انجام کارهای ساده‌ای مثل شستن ظروف یا استفاده از سرویس بهداشتی را دشوار کرده است. به گفته آن‌ها، در برخی محله‌ها آب تا ۴۸ ساعت کاملاً قطع بوده است.
بسیاری از خانواده‌ها و ساختمان‌های مسکونی در تلاش‌اند با خرید مخزن، اندک آبی را که در دسترس است ذخیره کنند تا در روزهای بدون آب دوام بیاورند. مدیر یکی از برج‌های مسکونی در محله‌ی اعیان‌نشین الهیه گفت که این ساختمان سه روز است آب ندارد.
پس از آن‌که ساختمان توانست مخزن آب تهیه کند، آب موجود تنها دو ساعت دوام آورد. به گفته مدیر، سپس از تانکرهای آب رایگان استفاده کردند اما متوجه شدند که آب شور و آلوده بوده و نه برای نوشیدن مناسب بوده و نه برای استحمام.
در نقطه‌ای دیگر از تهران، نفیسه، معلم ۳۶ساله دبستان، رویکرد ذخیره‌سازی خانگی را زیر سؤال برد. او که مانند دیگر مصاحبه‌شوندگان نخواست نام خانوادگی‌اش فاش شود، گفت: «مادرم نیمی از آشپزخانه را پر از بطری‌های کوچک و بزرگ کرده، ولی من فکر می‌کنم این کار بی‌فایده است. در یک بحران واقعی، چند بطری آب قرار نیست ما را نجات بدهد.»
کمبود آب بر بحران خاموشی‌های روزانه در کشور افزوده است. از ماه دسامبر تاکنون، ایران با وجود آن‌که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی و نفت در جهان است، درگیر بحرانی تمام‌عیار در حوزه انرژی شده؛ بحرانی که باعث تعطیلی یا کاهش ساعت کاری مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات شده و برق صنایع بزرگ را سهمیه‌بندی کرده است.
انباشت بحران‌های پیاپی، از جنگ و انفجارهای مشکوک به خرابکاری گرفته تا تورم افسارگسیخته، قطع آب و برق، بسیاری از ایرانیان را در وضعیت روانی متزلزلی قرار داده است. بسیاری از آن‌ها در گفتگو با رسانه‌ها و در شبکه‌های اجتماعی گفته‌اند که احساس می‌کنند کشور در حال سقوط آزاد است و دیگر اعتمادی به توان دولت برای بازگرداندن ثبات ندارند.
حمیدرضا خدابخشی، رئیس نظام مهندسی آب استان خوزستان، در گفت‌وگوی تلفنی با رسانه‌ها تأکید کرد: «نمی‌شود فقط به یک بخش از بحران پرداخت. ما به اصلاح ساختار حکمرانی برق و آب نیاز داریم. این‌که فقط از مردم بخواهیم صرفه‌جویی کنند، بدون آن‌که اقدامی از سوی مسئولان صورت بگیرد، درواقع انداختن بار مسئولیت بر دوش شهروندان است و منصفانه نیست.»
ریشه‌های عمیق بحران و تأثیرات محیط‌زیستی
به‌گفته کارشناسان محیط‌زیست، بحران آب ایران ریشه در دهه‌ها سوءمدیریت دارد. توسعه بی‌رویه مناطق شهری، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی، و ساخت‌وساز بیش از حد سدها از جمله دلایل اصلی هستند. دولت همچنین آب را به مناطق کویری مرکزی منتقل کرده تا صنایع پرمصرفی مانند کارخانه‌های فولاد را پشتیبانی کند.
بحران با تغییرات اقلیمی هم تشدید شده است. وزارت نیرو اعلام کرده که میانگین بارندگی سالانه طی پنج سال گذشته از حدود ۱۱ اینچ به کمتر از ۶ اینچ رسیده و این موضوع بدترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر را رقم زده است. محمدصادق متمدیان، استاندار تهران، گفته که چهار سد اصلی تأمین‌کننده آب پایتخت اکنون تنها ۱۴ درصد از ظرفیت خود را در اختیار دارند.
تالاب‌هایی که زمانی سرسبز بودند، حالا به بسترهای خشک و محل خیزش گردوغبار تبدیل شده‌اند. چاه‌ها یکی‌یکی خشک می‌شوند. دام‌ها تلف شده‌اند و زمین‌های کشاورزی محصول نمی‌دهند. برخی مناطق کشور پس از تخلیه بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی به‌سرعت در حال فرونشست هستند. در برخی نقاط تهران، زمین سالانه بیش از ۳۰ سانتی‌متر فرو می‌رود. دریاچه‌ها و مخازنی که زمانی محل قایق‌سواری، ماهی‌گیری و شنا بودند، یا به‌کلی خشک شده‌اند یا به حوضچه‌های کوچک بدل شده‌اند.
سعید، صاحب ۳۷ساله یک شرکت فناوری در تهران، با حسرت گفت: «یادم هست بچه که بودم توی این دریاچه‌ها شنا می‌کردیم، پر آب بودند. حالا خشک و ترک‌خورده‌اند و می‌توانی از این‌سوی‌شان تا آن‌سوی‌شان قدم بزنی.»
نگین، مادر ۲۸ساله و ساکن بوشهر، در گرمای طاقت‌فرسای تابستان جنوب ایران، جایی که دما از ۴۹ درجه سانتی‌گراد عبور می‌کند و رطوبت هوا نفس‌گیر است، می‌گوید در محله‌شان آب لوله‌کشی فقط چند ساعت در روز جریان دارد.
او می‌گوید به‌دلیل قطع مکرر برق، روشن‌کردن کولر تقریباً غیرممکن شده و خانه‌شان عملاً به یک سونای بخار تبدیل شده است؛ شرایطی که او را خشمگین کرده است.
نگین با گلایه می‌پرسد: «قرار است چطور در این وضعیت زندگی کنیم؟ بچه‌هایمان را با چی تمیز کنیم؟ لباس‌ها را چطور بشوییم؟»
در سال‌های اخیر، بحران‌های مقطعی آب در استان‌های خوزستان، اصفهان و سیستان‌وبلوچستان بارها منجر به اعتراضات گسترده شده است؛ اعتراضاتی که به‌سرعت رنگ‌وبوی سیاسی به خود گرفتند و در برخی موارد به درگیری میان کشاورزان و نیروهای امنیتی انجامید. در سبزوار، شهری کوچک در شمال‌شرق کشور، مردم چند شب پیاپی در مقابل استانداری تجمع کردند و شعار می‌دادند: «آب، برق، زندگی، حق مسلم ماست»؛ ویدیوهایی که بی‌بی‌سی فارسی منتشر کرد این صحنه‌ها را نشان می‌داد.
کاوه مدنی، مدیر مؤسسه آب، محیط‌زیست و بهداشت در دانشگاه سازمان ملل و معاون پیشین رئیس سازمان محیط‌زیست ایران، گفته است که بحران کنونی با گذشته قابل‌مقایسه نیست. او یادآور شد که یک دهه پیش، کمبود آب فقط در مناطق دورافتاده و به‌شکل محدود دیده می‌شد، اما حالا با خشک‌شدن تدریجی تهران و سایر کلان‌شهرها، آن‌چه در حال سقوط است نه اقتصاد بلکه منابع آبی کشور است.
مدنی در گفت‌وگو با رسانه‌ها هشدار داد: «واکنش‌ها پراکنده، عجولانه، سردرگم و بیشتر واکنشی هستند تا راهبردی. اما چیزی که بیش از همه مرا نگران می‌کند، نابرابری است. خانواده‌های مرفه در شهرها می‌توانند با خرید مخزن، سفارش تانکر یا راه‌حل‌های دیگر، از بحران جان سالم به در ببرند، اما فقرا بار اصلی رنج را به دوش می‌کشند.»
