سرویس خبری ایران من: در شرایط فعلی که ایران با چالش‌های دیپلماتیک و تحریم‌های بین‌المللی روبه‌روست، عضویت در گروه بریکس فرصتی استراتژیک برای یافتن جایگاه جدید در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود. این گزارش به بررسی موقعیت ایران در نشست بریکس و چالش‌های پیش روی این اتحاد می‌پردازد.
ایران در جستجوی جایگاه جدید
ایران منزوی تلاش می‌کند در میان کشورهای عضو بریکس برای خود جایگاهی تازه پیدا کند؛ تلاشی که به‌نوعی آزمونی برای نظم جهانی نوظهور محسوب می‌شود.
پس از دوازده روز جنگ ویرانگر، ایران عمدتاً تنها و در موقعیتی تضعیف‌شده در خاورمیانه باقی مانده است. با این حال، جمهوری اسلامی توانسته در سایر نقاط جهان برای خود دوستانی دست‌وپا کند.
نشست بریکس: فرصتی برای تهران
از روز یکشنبه، ایران در نشست دو روزه گروه بریکس در ریودوژانیرو حضور خواهد داشت. بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و چند کشور دیگر است. این نشست فرصتی است برای تهران، تا به‌عنوان عضو تازه‌وارد نشان دهد همچنان متحدان قدرتمندی دارد؛ حتی در شرایطی که با تحریم‌های گسترده و تهدید حملات نظامی جدید علیه برنامه هسته‌ای خود روبه‌روست.
ماه گذشته، پس از حملات نظامی اسرائیل و آمریکا به خاک ایران، گروه بریکس بیانیه‌ای منتشر کرد و نسبت به این حملات «نگرانی عمیق» ابراز داشت. در آن بیانیه، این اقدام‌ها نقض قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد خوانده شد. با این وجود، این اتحاد که اعضایش بیش از نیمی از جمعیت کره زمین را نمایندگی می‌کنند، از انتقاد آشکار و مستقیم از اسرائیل یا ایالات متحده پرهیز کرد.
اولیور اشتونکل، استاد دانشگاه و کارشناس بریکس در بنیاد گتولیو وارگاس برزیل می‌گوید: «هیچ اجماعی درباره ایران وجود ندارد. به همین دلیل، تنها گزینه این بود که موضعی بسیار محتاطانه اتخاذ شود.»
چالش‌های درونی بریکس
بریکس در سال ۲۰۰۹ با هدف افزایش نفوذ اقتصادی بزرگ‌ترین اقتصادهای نوظهور جهان تشکیل شد. از آن زمان، این گروه گسترش یافته و کشورهای مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات متحده عربی نیز به آن پیوسته‌اند.
برخلاف ناتو که همکاری نظامی در مرکز فعالیت‌هایش قرار دارد، بریکس تمرکز اصلی خود را بر اهداف اقتصادی و ژئوپلیتیکی گذاشته است. هرچند این گروه در عمل در تحقق بسیاری از اهداف مشخص خود پیشرفت چشمگیری نداشته و تاکنون بیشتر به‌عنوان اتحادی نمادین شناخته شده است.
تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند ایران تلاش خواهد کرد از این نشست برای جلب حمایت روشن‌تر و قاطع‌تر اعضا استفاده کند؛ به‌ویژه در بیانیه پایانی که پس از پایان اجلاس منتشر خواهد شد.
ایران اعزام هیئتی به برزیل را تأیید کرده، اما هنوز معلوم نیست چه فردی به‌طور رسمی ریاست هیئت را بر عهده خواهد داشت یا آیا برنامه‌ای برای دیدارهای دوجانبه با کشورهایی مثل روسیه و چین وجود دارد یا خیر.
سنم واکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس می‌گوید: «برای ایران در حال حاضر، جنبه نمادین عضویت در بریکس اهمیت زیادی دارد.»
دیدگاه‌های متفاوت اعضای بریکس
اما در درون بریکس، دیدگاه‌های متفاوت درباره حملات اخیر به ایران، چالش‌های گسترش سریع این اتحاد را آشکار کرده است. کشورهای تازه‌وارد، هرکدام با نگاه‌های مختلف به نقش بریکس در صحنه جهانی، باعث شده‌اند دستیابی به موضع مشترک دشوارتر شود.
پائولو نوگیرا باتیستا جونیور، اقتصاددان و نایب‌رئیس پیشین بانک توسعه بریکس، می‌گوید: «هرچه تعداد کشورها دور میز بیشتر باشد، رسیدن به اجماع سخت‌تر می‌شود.»
چین و روسیه بریکس را ابزاری برای مقابله با نفوذ آمریکا در عرصه ژئوپلیتیک می‌دانند و از مدت‌ها پیش برای گسترش این گروه فشار آورده‌اند.
روسیه حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران را «اقدامی تجاوزکارانه و بی‌دلیل» توصیف کرده است. در مقابل، چین خواستار «خویشتن‌داری» و گفت‌وگو شد. برزیل، میزبان نشست، این حملات را محکوم کرد اما همزمان تلاش کرد روابط خود را با آمریکا، دومین شریک تجاری بزرگش پس از چین، دچار تنش نکند.
تحلیلگران می‌گویند رئیس‌جمهور برزیل، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، در برابر فشار روسیه و چین برای معرفی بریکس به‌عنوان یک ائتلاف ضدغربی مقاومت کرده و ترجیح داده این بلوک را فرصتی برای تقویت صدای کشورهای درحال‌توسعه معرفی کند.
اشتونکل توضیح می‌دهد: «برزیل نمی‌خواهد وارد دردسر شود. این کشور به آمریکا بسیار نزدیک‌تر از ایران است و دلیلی ندارد خود را درگیر این مناقشه کند.»
هند هم که روابط نزدیکی با ایالات متحده دارد، نگاه متفاوتی به حمله به ایران داشته است. آفریقای جنوبی و اتیوپی هم در برخورد با غرب، محتاطانه عمل کرده‌اند و از اتخاذ مواضع تند خودداری کرده‌اند.
این نخستین‌بار نیست که بریکس در مواجهه با یک بحران، دچار اختلاف داخلی می‌شود. پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ نیز اعضا نتوانستند بر سر موضع مشترک توافق کنند. در آن مقطع، این گروه تحریم‌های غرب علیه مسکو را محکوم کرد، بدون آنکه به نقش روسیه در جنگ اشاره‌ای کند.
رسانه‌های دولتی روسیه اعلام کرده‌اند ولادیمیر پوتین به‌طور حضوری به نشست ریودوژانیرو نخواهد رفت و به‌صورت مجازی در جلسه حضور پیدا می‌کند. دیوان کیفری بین‌المللی حکم بازداشت او را به دلیل حمله به اوکراین صادر کرده و برزیل هم عضو این دیوان است.
برای نخستین‌بار، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، نیز در این نشست حضور نخواهد داشت. او پیش‌تر در ماه مه با لولا در پکن دیدار کرده بود و سال گذشته در اجلاس گروه ۲۰ در ریودوژانیرو شرکت کرده بود. این بار نخست‌وزیر چین، لی چیانگ، به‌جای او به برزیل سفر خواهد کرد.
برزیل امسال ریاست دوره‌ای بریکس را بر عهده دارد و لولا امیدوار بود چهره کشورش را به‌عنوان رهبر تلاش‌ها برای پیشبرد برنامه‌ای مبتنی بر عدالت در نظام حکمرانی و ساختارهای مالی جهانی تثبیت کند. اما تحلیلگران می‌گویند با توجه به تنش‌های اخیر بر سر ایران، این گروه برای رسیدن به یک موضع واحد با دشواری روبه‌رو خواهد بود.
باتیستا، این اقتصاددان، می‌گوید: «تنها امیدوارم شاهد از بین رفتن دستاوردهای سال گذشته نباشیم.»
