سرویس خبری ایران من: تحولات اخیر در منطقه خاورمیانه و حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران، سؤالات مهمی درباره آینده برنامه اتمی این کشور مطرح کرده است. در حالی که برخی مقامات آمریکایی ادعای نابودی کامل این برنامه را مطرح می‌کنند، ارزیابی‌های کارشناسان بین‌المللی تصویر متفاوتی ارائه می‌دهد.
ارزیابی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد اعلام کرده است که ایران می‌تواند ظرف چند ماه بار دیگر غنی‌سازی اورانیوم را آغاز کند.
رافائل گروسی، مدیرکل این آژانس، گفته حملات آمریکا به ایران نتوانسته برنامه هسته‌ای این کشور را به‌طور کامل متوقف کند و تهران قادر است ظرف چند ماه روند غنی‌سازی را دوباره از سر بگیرد. این ارزیابی با ادعاهای دونالد ترامپ که گفته بود این حملات، برنامه هسته‌ای ایران را برای دهه‌ها عقب انداخته، در تضاد قرار دارد.
اظهارات گروسی به نظر می‌رسد موضع اولیه آژانس اطلاعات دفاعی پنتاگون را تأیید می‌کند؛ ارزیابی‌ای که اولین‌بار شبکه سی‌ان‌ان آن را گزارش داد. طبق این برآورد، حملات اخیر آمریکا به مراکز کلیدی هسته‌ای ایران، اجزای اصلی این برنامه را از بین نبرده و احتمالا فقط چند ماه آن را به تأخیر انداخته است.
در حالی که هنوز ارزیابی نهایی نظامی و اطلاعاتی به‌طور رسمی منتشر نشده، ترامپ بارها ادعا کرده که برنامه هسته‌ای ایران را به‌طور کامل نابود کرده است.
پیشینه درگیری‌های اخیر
درگیری ۱۲ روزه بین اسرائیل و ایران از اوایل این ماه شروع شد؛ زمانی که اسرائیل حمله‌ای بی‌سابقه را برای جلوگیری از ساخت سلاح هسته‌ای توسط تهران انجام داد. ایران همواره تأکید کرده که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صرفا با اهداف صلح‌آمیز دنبال می‌شود.
پس از این حملات، آمریکا هم سه تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران را هدف قرار داد؛ عملیاتی که درست قبل از آغاز آتش‌بس انجام شد. از آن زمان تاکنون، میزان خسارت واقعی به برنامه هسته‌ای ایران موضوع بحث‌های گسترده بوده است.
مقام‌های نظامی ایالات متحده در روزهای اخیر جزئیات تازه‌ای از نحوه برنامه‌ریزی این حملات منتشر کرده‌اند، اما شواهد جدیدی ارائه نکرده‌اند که نشان دهد این عملیات، ضربه‌ای قاطع به توانمندی‌های هسته‌ای تهران وارد کرده است. خسارت سنگین بود، اما کامل نبود.
گروسی در پاسخ به پرسشی درباره این ارزیابی‌های متفاوت، در برنامه «رو در رو با ملت» شبکه سی‌بی‌اس گفت: «اینکه تصور کنیم موضوع سلاح‌های کشتار جمعی مثل یک ساعت شنی است، دیدگاهی ساده‌انگارانه است.»
او در ادامه و بر اساس متنی که پیش از پخش در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته بود، افزود: «ظرفیت‌هایی که آنها دارند همچنان پابرجاست. آنها می‌توانند ظرف چند ماه – یا حتی کمتر – چند آبشار سانتریفیوژ را دوباره راه‌اندازی کنند و اورانیوم غنی‌شده تولید کنند. همان‌طور که گفتم، واقعیت این است که نمی‌توان ادعا کرد همه‌چیز نابود شده و هیچ اثری از توانمندی‌هایشان باقی نمانده است.»
گروسی ادامه داد: «واضح است که این حملات آسیب زیادی به برنامه هسته‌ای ایران زده، اما کامل نبوده است. ایران همچنان ظرفیت‌های صنعتی و فناورانه خود را دارد. بنابراین اگر اراده کنند، می‌توانند دوباره این فعالیت‌ها را از سر بگیرند.»
چالش‌های نظارت بین‌المللی
او همچنین در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس تأکید کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در برابر فشارهایی که برای اعلام صریح درباره داشتن سلاح هسته‌ای از سوی ایران یا نزدیک شدن این کشور به ساخت بمب اتمی وجود داشته، مقاومت کرده است.
گروسی اظهار داشت: «ما شواهدی نمی‌دیدیم که نشان دهد برنامه ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای حرکت می‌کند، اما هم‌زمان آنها به سؤالات بسیار مهمی که در حال بررسی بود، پاسخ نمی‌دادند.»
شبکه سی‌ان‌ان از کاخ سفید درخواست کرده تا درباره اظهارات گروسی توضیح دهد.
مدیرکل آژانس بار دیگر بر اهمیت دسترسی بازرسان به سایت‌های هسته‌ای ایران تأکید کرد. او گفت پیش از حملات اخیر اسرائیل و آمریکا، ایران بخشی از اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذاشت، اما «مسائلی هم بود که برای ما شفاف نبود.»
او ادامه داد: «ما در زمینه تعداد سانتریفیوژها و میزان مواد هسته‌ای تصویر نسبتاً روشنی داشتیم. نگرانی من این بود که شاید موضوعات دیگری وجود داشته باشد که به‌طور کامل برای ما مشخص نبود. به‌عنوان نمونه، ما آثاری از اورانیوم را در مکان‌هایی در ایران پیدا کرده بودیم که مراکز رسمی و اعلام‌شده نبودند. سال‌ها این سؤال را مطرح می‌کردیم که چرا رد اورانیوم غنی‌شده را در سایت‌های ایکس، وای یا زد پیدا کرده‌ایم، اما هرگز پاسخ‌های روشن و قابل اعتمادی دریافت نکردیم.»
طبق ارزیابی اولیه پنتاگون، احتمال داشته تهران بخشی از اورانیوم غنی‌شده را پیش از حملات از این تأسیسات منتقل کرده باشد؛ با این حال ترامپ تأکید دارد که هیچ چیزی جابه‌جا نشده است.
گروسی در گفت‌وگو با مارگارت برنان اظهار داشت: «منطقی است تصور کنیم وقتی آنها اعلام کردند اقداماتی برای حفاظت انجام می‌دهند، بخشی از آن می‌تواند شامل انتقال مواد باشد. اما همان‌طور که گفتم، ما دقیقاً نمی‌دانیم این مواد اکنون کجا نگهداری می‌شود یا اینکه آیا در جریان آن ۱۲ روز حمله، بخشی از آنها آسیب دیده است یا نه.»
در همین حال، تهران اقداماتی برای محدود کردن نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای خود آغاز کرده است.
مجلس ایران قانونی تصویب کرده که همکاری با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف می‌کند. هم‌زمان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، اعلام کرده ایران احتمال دارد عضویت خود در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را که کشورهای عضو را از ساخت سلاح اتمی بازمی‌دارد، مورد بازنگری قرار دهد.
