سرویس خبری ایران من: صبح جمعه ۲۳ خرداد ماه نقطه عطفی در روابط منطقه‌ای رقم خورد. اسرائیل با نقض حریم هوایی ایران درگیری نظامی جدیدی را آغاز کرد. وزارت امور خارجه ایران فوراً دیپلماسی فعالی را به راه انداخت تا موضع کشور را به جهان انتقال دهد. این گزارش به تحلیل واکنش‌های دیپلماتیک ایران و جامعه بین‌المللی در قبال این تجاوز می‌پردازد.
آغاز درگیری و واکنش دیپلماتیک ایران
به گزارش ایران من، اسرائیل بامداد جمعه ۲۳ خرداد ماه حریم هوایی ایران را نقض کرد. این اقدام جنگی تمام عیار میان تهران و تل‌آویو را آغاز کرد. ایران آغازگر این جنگ نبود. بنابراین اقدام نظامی ایران علیه اسرائیل دفاع مشروع محسوب می‌شود.
وزارت امور خارجه از لحظه آغاز تجاوز نظامی اسرائیل علیه ایران تلاش کرد جهان را از خطرات ماجراجویی اسرائیل آگاه کند. دستگاه دیپلماسی به فاصله چند ساعت از آغاز تعرض به مرزهای ایران بیانیه‌ای صادر کرد. این بیانیه بر چند موضوع مشخص تأکید کرد که وزیر امور خارجه در تمام گفت‌وگوهای بعدی آن‌ها را مورد توجه قرار داد:
الف) حملات اسرائیل به ایران، بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد را نقض کرده است. این اقدام تجاوز آشکار علیه جمهوری اسلامی ایران است.
ب) پاسخ به این تجاوز حق قانونی و مشروع ایران وفق ماده ۵۱ منشور ملل متحد است. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با تمام قوا و به شیوه‌ای که تشخیص می‌دهند در دفاع از کیان ایران درنگ نخواهند کرد.
پ) شورای امنیت، سازمان ملل متحد و همه دولت‌های عضو آن باید این تجاوز جنایتکارانه را محکوم کنند. به‌ویژه کشورهای منطقه و اسلامی، اعضای جنبش عدم تعهد و کلیه دولت‌هایی که دغدغه صلح و امنیت بین‌المللی دارند باید موضع بگیرند.
ت) اقدام عاجل و دسته‌جمعی برای مقابله با این ماجراجویی خطرناک ضرورت دارد. این ماجراجویی بی‌تردید صلح و امنیت جهانی را در معرض تهدیدی بی‌سابقه قرار داده است.
ث) دولت آمریکا به عنوان حامی اصلی اسرائیل مسئول آثار و تبعات خطرناک ماجراجویی اسرائیل است.
سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه در نخستین پیام خود به مناسبت شهادت جمعی از فرماندهان نظامی تصریح کرد. وی به مناسبت شهادت رجال علمی کشور و زنان و کودکان بی‌گناه در جریان حمله تجاوزکارانه اسرائیل پیام داد. عراقچی گفت: ما با ملت بزرگ ایران و شهدای عالی‌مقام پیمان می‌بندیم. همه توان و ظرفیت خود را جهت پشتیبانی از تدابیر عالیه نظام به‌کار می‌گیریم. اقدامات مقتدرانه نیروهای مسلح جهت دفاع مقتدرانه از میهن عزیز اسلامی را حمایت می‌کنیم.
وزیر امور خارجه تکاپوی فشرده‌ای آغاز کرد که شرح آن در ادامه گزارش آمده است. معاونان سیاسی، حقوقی و بین‌الملل و نیز سخنگوی وزارت امور خارجه در سه روز گذشته تلاش بسیاری داشتند. آن‌ها دیدگاه‌ها و مواضع تهران درباره اقدام تجاوزکارانه اسرائیل را ارائه کردند.
تماس با نهادهای بین‌المللی و یادآوری مسئولیت‌ها
یکی از مهترین اقدامات وزیر امور خارجه همزمان با آغاز حملات علیه ایران، ارسال نامه به نهادها و سازمان‌های بین‌المللی بود. این اقدام ضمن ثبت حقوقی جنایت وارده بر مردم ایران، مسئولیت این نهادها را در قبال تجاوز اسرائیل یادآور شد.
یکی از مهمترین این مکتوبات نامه ارسالی به رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. گروسی پیش از آغاز حمله اسرائیل، گزارشی تحت عنوان «جامع» تدوین کرده بود. مفاد سیاسی، غیر فنی و غیرحقوقی این گزارش بهانه رژیم اسرائیل در حمله به جمهوری اسلامی ایران را فراهم کرد. عراقچی در نامه خود خواستار محکومیت صریح تجاوز اسرائیل علیه تاسیسات هسته‌ای ایران از سوی مدیرکل آژانس شد. وی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران پاسخ قاطعی به این تجاوز خواهد داد.
عراقچی نامه دوم خود را خطاب به رئیس شورای امنیت و دبیر کل سازمان ملل متحد نوشت. وزیر امور خارجه در این نامه به آن‌ها یادآور شد که:
۱- رژیم اسرائیل دست به تشدید عمدی یک بحران زد. این اقدام نمونه بارز تروریسم دولتی است.
۲- جمهوری اسلامی ایران با عزم کامل برای محافظت از حاکمیت، مردم و امنیت ملی خود اقدام خواهد کرد. این حق غیرقابل مذاکره است.
۳- شورا باید به مسئولیت‌های خود طبق منشور عمل کند. این عمل تجاوز را به شدت محکوم کند. اقدامات فوری و مشخصی را برای پاسخگو کردن کامل رژیم اسرائیل در قبال جنایاتش انجام دهد.
عراقچی این تاکیدات را در گفت‌وگوی تلفنی با آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد تکرار کرد.
واکنش کشورهای منطقه و نگرانی از آتش‌افروزی جدید
از هفت اکتبر ۲۰۲۳ تا به امروز، غرب آسیا و خاورمیانه هر لحظه منتظر جنگ گسترده‌ای بود. اسرائیل با تمام توان درپی افروختن آن به هر بهانه‌ای چنگ می‌زد. اکنون اسرائیل آتش زیاده‌خواهی‌های خود را به منطقه گسترانده است. درگیری گسترده با جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است. نگرانی ناتمام کشورهای منطقه به ویژه عربستان چندان غیرطبیعی به نظر نمی‌رسد.
فیصل بن‌فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی نخستین مقام بلندپایه منطقه‌ای بود که ظهر ۲۳ خرداد تماس گرفت. وی به فاصله چند ساعت از آغاز حمله با عراقچی درباره تجاوز اسرائیل گفت‌وگو کرد. بن‌فرحان ضمن تسلیت به مناسبت شهادت فرماندهان نظامی و دیگر شهروندان بی‌گناه ایرانی، این حمله را تجاوزکارانه خواند. وی این حملات وحشیانه را قویا محکوم کرد.
پادشاهی اردن به عنوان سرزمین اصلی هم‌مرز با سرزمین‌های اشغالی در گفت‌وگو با عراقچی اقدام اسرائیل را قویا محکوم کرد. بدر عبدالعاطی وزیر امور خارجه مصر، عبدالله علی الیحیا وزیر امور خارجه کویت، جاسم محمد البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس با عراقچی تماس گرفتند. فواد حسین وزیر امور خارجه عراق، عبدالله بن زاید آل نهیان وزیر امور خارجه امارات متحده عربی نیز تماس برقرار کردند. شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نخست وزیر و وزیر خارجه قطر و همچنین حسین ابراهیم طه دبیرکل سازمان همکاری اسلامی دیگر مقامات منطقه بودند. این مقامات در تماس‌های خود با عراقچی بر ماجراجویی و زیاده‌طلبی رژیم اسرائیل تاکید کردند.
کشورهای همسایه ایران در تماس‌های جداگانه با وزیر امور خارجه مواضع مشترک خود را منتقل کردند. آن‌ها با همه تفاوت‌ها در منافع و سیاست این مواضع را به عراقچی اعلام کردند. دلگرم‌کننده‌ترین آن‌ها تماس محمد اسحاق‌دار معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان بود. وی ضمن محکومیت شدید تجاوز نظامی رژیم اسرائیل به خاک ایران، آمادگی کشورش را برای کمک به تهران در دفاع از خود اعلام کرد.
آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان، جیحون بایراموف وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان از همسایگان ایران در شمال و شمال غرب بودند. آن‌ها از اقدام اسرائیل برائت جستند. وزیر خارجه جمهوری آذربایجان با توجه به نزدیکی کشورش با اسرائیل به ایران اطمینان داد. وی گفت جمهوری آذربایجان به هیچ عنوان اجازه نخواهد داد از حریم هوایی یا خاک این کشور برای حمله به ایران یا سایر کشورها استفاده شود.
واکنش اروپا و تلاش دیرهنگام برای دیپلماسی
اتحادیه اروپا همزمان با افزایش درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل موضع گرفت. به ویژه سران سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به صورت علنی از رژیم متجاوز حمایت کردند. آن‌ها تمام ظاهرسازی‌های پیشین را کنار گذاشتند. عراقچی در گفت‌وگوهای خود با برخی همتایان خود از این کشورها این حمایت را اشتباه و تهدیدکننده صلح جهانی دانست.
وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با آنتونیو تایانی وزیر امور خارجه ایتالیا صحبت کرد. وی با ژان نوئل بارو وزیر امور خارجه فرانسه، دیوید لمی وزیر امور خارجه انگلیس و خوسه مانوئل آلبارز وزیر امور خارجه اسپانیا گفت‌وگو کرد. عراقچی از رویکرد ناموجه و تحریک‌آمیز برخی کشورهای اروپایی انتقاد کرد. این کشورها در تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نقش داشتند. این قطعنامه بهانه‌ای برای فضاسازی اسرائیل و تعرض به تاسیسات هسته‌ای ایران فراهم کرد.
عراقچی تصریح کرد: حمله به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز یک کشور طبق حقوق بین‌الملل مطلقا ممنوع است. همگان باید اسرائیل را به‌خاطر این یاغی‌گری محکوم و بازخواست کنند.
همتای ایتالیایی عراقچی در گفت‌وگو با وی اعلام کرد که در تماس با مقام‌های اسرائیلی به آنان گفته است اقدام به حمله غیرقابل پذیرش است و باید متوقف شود. وی ضمن دعوت به خویشتنداری، از آمادگی ایتالیا برای احیای مسیر گفتگو برای بازگردادن صلح و ثبات به منطقه خبر داد.
وزیر امور خارجه فرانسه که رئیس‌جمهورش به صورت علنی از اسرائیل حمایت کرده بود در گفت‌وگو با عراقچی حرف زد. وی ضمن ابراز تاسف از تشدید منازعات در منطقه، ابراز امیدواری کرد که مباحث شورای امنیت سازمان ملل به کاهش تنش کمک کند. لمی وزیر خارجه انگلیس این امیدواری را داشت تا شاهد خویشتنداری از سوی همه طرف‌ها باشد. وی خواستار حل و فصل مسائل از طریق دیپلماسی شد.
وزیر خارجه اسپانیا ضمن ابراز تاسف از این حملات و کشته شدن مردم، از تشدید تنش در منطقه ابراز نگرانی کرد. وی آمادگی اسپانیا را برای هرگونه مساعی جمیله در این زمینه اعلام کرد.
یکی از مهمترین مکالمات میان عراقچی و کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود. وزیر امور خارجه ایران به صراحت یادآور شد که جنگ‌افروزی امروز اسرائیل نتیجه قطعنامه سیاسی مصوب کشورهای اروپایی و آمریکا در هفته گذشته است. عراقچی به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یادآور شد که اسرائیل در میانه مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا به ایران حمله کرده است. این حمله با حمایت واشنگتن و به بهانه مقابله با برنامه هسته‌ای ایران انجام شده است. در میانه این تناقض آمریکا، مذاکره با این کشور توجیهی نخواهد داشت.
حمایت چین و روسیه از ایران
وزرای امور خارجه چین و روسیه از زمان آغاز تهاجم رژیم اسرائیل علیه ایران کوشش خود را معطوف به پایان دادن به این درگیری کرده‌اند. وانگ یی وزیر امور خارجه چین در تماس با عراقچی بر موضع اصولی پکن تأکید کرد. وی نقض حاکمیت و تمامیت ارضی ایران توسط اسرائیل را محکوم کرد. وانگ یی حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران را اقدامی خطرناک خواند که همه موازین بین‌المللی را نقض می‌کند.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه در گفت‌وگو با وزیر امور خارجه ایران بر موضع قاطع مسکو تأکید کرد. وی نقض حاکمیت و تمامیت ارضی ایران توسط اسرائیل را محکوم کرد. لاوروف حمایت برخی کشورهای غربی از حمله مسلحانه این رژیم را فاقد مشروعیت توصیف کرد.
عراقچی در سه روز گذشته با پنی وانگ همتای استرالیایی، سوبرامانیام جایشنکار همتای هندی، کنستانوس کمبوس وزیر امور خارجه قبرس گفت‌وگو کرد. به نظر می‌رسد در روزهای آینده این رایزنی‌ها ادامه یابد تا جهان درباره خطر گسترش جنگ در منطقه هشدارهای لازم را دریافت کند.
عراقچی در نشست روز گذشته خود با سفرا، کارداران و نمایندگی‌های خارجی حاضر در ایران هشدارهایی مطرح کرد. وزیر امور خارجه حمله رژیم اسرائیل به افراد بی‌دفاع و غیرنظامیان را ناقض قواعد بین‌المللی دانست. وی به نمایندگان کشورهای دیگر در ایران یادآور شد که رژیم اسرائیل معرکه جنگ را به خلیج فارس کشانده است. این کار با حمله اسرائیل به عسلویه انجام شد که اشتباهی راهبردی و خطرناک‌تر از تصور تل‌آویو است.
ایران از دیدگاه خود عبور از خط قرمزهایی چون حمله به تاسیسات هسته‌ای و مناطق غیرنظامی را فقط با چراغ سبز واشنگتن قابل اجرا می‌داند. وزیر امور خارجه این مهم را در نشست خود مورد اشاره قرار داد. وی یادآور شد تهران برای روشن بودن این چراغ سبز مدارک متقنی دارد. آمریکا اگر درپی خاموشی شعله جنگ است نه در پیام‌های خصوصی که به صورت علنی، اسرائیل را کنترل کند.
