سرویس خبری ایران من: در پی درگیری‌های اخیر میان ایران و اسرائیل و دخالت آمریکا در این تنش‌ها، مذاکرات هسته‌ای وارد مرحله پیچیده‌ای شده است. وزیر خارجه ایران شرایط جدیدی برای ازسرگیری گفت‌وگوها مطرح کرده که نشان‌دهنده تغییر رویکرد تهران در قبال مذاکرات است.
شرایط جدید ایران برای مذاکرات هسته‌ای
ایران اعلام کرده که پیش از آغاز مجدد مذاکرات هسته‌ای، آمریکا باید غرامت بپردازد. وزیر خارجه جمهوری اسلامی تأکید کرده که ایالات متحده باید مسئولیت خساراتی را که در جریان جنگ اخیر به ایران وارد شده، بپذیرد و آن‌ها را جبران کند. این درخواست بخشی از شروط تازه‌ای است که تهران برای ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای با دولت ترامپ مطرح کرده است.
عباس عراقچی در گفت‌وگو با فایننشال تایمز گفته است که ایران پس از درگیری ۱۲ روزه با اسرائیل دیگر حاضر نیست به «وضعیت عادی» بازگردد. این در حالی است که آمریکا، هم‌زمان با ادامه مذاکرات، برای مدتی کوتاه وارد این تنش نظامی شده بود.
عراقچی در این مصاحبه در تهران گفته: «آمریکایی‌ها باید توضیح دهند چرا در میانه مذاکرات به ما حمله کردند و باید تضمین بدهند که در گفت‌وگوهای بعدی چنین رفتاری تکرار نخواهد شد. همچنین باید خساراتی را که وارد کرده‌اند، جبران کنند.»
رایزنی‌های پشت پرده و امکان مذاکره
این مقام ارشد هسته‌ای ایران فاش کرد که او و نماینده آمریکا، استیو ویتکاف، در جریان جنگ و پس از آن با یکدیگر پیام‌هایی رد و بدل کرده‌اند. عراقچی به همتای آمریکایی خود گفته که برای عبور از بن‌بست دیرینه در مسئله هسته‌ای ایران، باید به یک «راه‌حل برد-برد» رسید.
او افزود: «مسیر مذاکره بسیار باریک است، اما بسته نیست. من باید مقام‌های بالادستم را قانع کنم که اگر وارد گفت‌وگو شویم، طرف مقابل با نیت واقعی برای رسیدن به توافق می‌آید.»
به گفته عراقچی، ویتکاف تلاش کرده تا او را قانع کند که چنین توافقی امکان‌پذیر است و پیشنهاد از سرگیری مذاکرات را مطرح کرده. با این حال عراقچی تأکید کرده که ایران به «اقدامات واقعی برای اعتمادسازی» از سوی آمریکا نیاز دارد.
او گفت این اقدامات باید شامل پرداخت غرامت مالی و ارائه تضمین‌هایی باشد مبنی بر اینکه ایران بار دیگر در جریان مذاکرات مورد حمله قرار نخواهد گرفت، هرچند جزئیات بیشتری ارائه نکرد.
عراقچی با اشاره به پیام خود به ویتکاف گفت: «پیام من پیچیده نبود. گفتم تجاوز اخیر نشان داد که راه‌حل نظامی برای برنامه هسته‌ای ایران جواب نمی‌دهد، اما هنوز می‌توان راه‌حلی از مسیر مذاکره پیدا کرد.»
جزئیات درگیری نظامی و خسارات وارده
درگیری اخیر در تاریخ ۱۳ ژوئن آغاز شد؛ زمانی که اسرائیل تنها ۴۸ ساعت پیش از ششمین دور مذاکرات غیرمستقیم میان عراقچی و ویتکاف، حملات هوایی گسترده‌ای علیه ایران انجام داد.
اسرائیل در جریان حملات اخیر خود، علاوه بر هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای ایران، بخش بزرگی از سامانه دفاع هوایی کشور را از کار انداخت، چندین فرمانده ارشد نظامی و دست‌کم ۱۳ دانشمند هسته‌ای را ترور کرد و به گفته مقام‌های ایرانی، بیش از هزار نفر را کشت.
در پاسخ به این حملات، ایران رگبار موشک‌ها و پهپادهایی را به سوی اسرائیل شلیک کرد که به گفته مقام‌های اسرائیلی، جان ۲۹ نفر را گرفت.
تنها دو روز پیش از آنکه آتش‌بس با میانجی‌گری آمریکا برقرار شود، واشنگتن تأسیسات اصلی غنی‌سازی اورانیوم در فردو و نطنز را بمباران کرد و هم‌زمان موشک‌هایی به سوی مراکز هسته‌ای دیگری در اصفهان شلیک کرد. این حملات به تجهیزات حساسی که تهران میلیاردها دلار برای آن‌ها هزینه کرده بود، آسیب جدی وارد کرد.
عباس عراقچی اعلام کرد که سومین مرکز غنی‌سازی ایران که در نزدیکی اصفهان قرار دارد ـ و تهران تنها چند روز پیش از آغاز درگیری اعلام کرده بود قصد دارد آن را در واکنش به توبیخ شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعال کند ـ نیز هدف حمله قرار گرفته است.
این نخستین‌بار است که یک مقام ایرانی تأیید می‌کند این مرکز هم مورد اصابت قرار گرفته است.
عراقچی گفت: «تا جایی که من اطلاع دارم، آماده‌سازی‌های اولیه انجام شده بود، اما زمان حمله هنوز تأسیسات فعال نشده بود.»
چالش‌های داخلی و موضع ایران
او در ادامه و در اشاره به پیچیدگی‌های بازگشت به مسیر دیپلماسی تأکید کرد که این جنگ باعث تقویت مخالفت‌ها با مذاکره در درون ساختار قدرت جمهوری اسلامی شده و برخی اکنون خواستار حرکت به سمت تسلیحاتی‌کردن برنامه هسته‌ای ایران هستند.
با این حال، وزیر خارجه تأکید کرد که جمهوری اسلامی همچنان متعهد به برنامه‌ای صلح‌آمیز و غیرنظامی است، تغییر دکترین در دستور کار نیست و ایران به فتوای دو دهه پیش رهبر انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، که توسعه سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده، پایبند خواهد ماند.
با این حال، عراقچی تصریح کرد که جنگ اخیر، بی‌اعتمادی به رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ را عمیق‌تر کرده است؛ رئیس‌جمهوری که در دوره نخست خود، توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با دولت اوباما و سایر قدرت‌های جهانی را کنار گذاشت.
او گفت: «حساسیت‌ها و احساسات ضد مذاکره در کشور بسیار شدید شده است. مردم به من می‌گویند وقتت را تلف نکن، دیگر فریبشان را نخور… آن‌ها اگر هم به میز مذاکره برگردند، فقط برای سرپوش گذاشتن بر نیات دیگرشان است.»
هرچند پیش از آغاز جنگ، هم ایران و هم آمریکا از پیشرفت در مذاکرات سخن گفته بودند، اما دو طرف بر سر خواسته دونالد ترامپ مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی داخلی اورانیوم اختلاف جدی داشتند؛ درخواستی که تهران آن را قاطعانه رد کرده بود.
از آن زمان، مقام‌های ایرانی بر موضع خود پافشاری بیشتری کرده‌اند و می‌گویند که جمهوری اسلامی، به عنوان یکی از امضاکنندگان پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، حق قانونی غنی‌سازی اورانیوم را دارد.
با وجود آنکه ایران پس از جنگ همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرده، عباس عراقچی گفته است که انتظار دارد ماه آینده مذاکراتی درباره «مدل جدید همکاری» با این نهاد نظارتی وابسته به سازمان ملل برگزار شود.
به گفته مقامات غربی، هرچند برنامه هسته‌ای ایران در جریان حملات آسیب جدی دیده، اما به‌طور کامل از بین نرفته است. آن‌ها همچنین بر این باورند که ایران هنوز بخشی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود تا سطح ۶۰ درصد ـ که نزدیک به درجه تسلیحاتی است ـ را حفظ کرده است.
عراقچی گفت که نمی‌داند این ذخایر دقیقاً کجاست، اما تأکید کرد که تهران توانایی‌های فنی برای ادامه غنی‌سازی را همچنان در اختیار دارد.
او توضیح داد: «ساختمان‌ها را می‌توان دوباره ساخت، دستگاه‌ها قابل جایگزینی‌اند، چون فناوری را داریم. دانشمندان و تکنسین‌های زیادی داریم که پیش از این در این تأسیسات کار کرده‌اند. اما اینکه چه زمانی و چگونه غنی‌سازی از سر گرفته شود، بستگی به شرایط دارد.»
روز دوشنبه، دونالد ترامپ هشدار داد که ایران «سیگنال‌های نگران‌کننده‌ای» ارسال می‌کند و تهدید کرد که اگر تهران غنی‌سازی را از سر بگیرد، آمریکا حملات تازه‌ای انجام خواهد داد. او گفت: «سریع‌تر از آنکه بتوانی انگشتت را تکان بدهی، همه چیز را نابود می‌کنیم.»
عراقچی بار دیگر تأکید کرد که تا زمانی که واشنگتن بر شرط «غنی‌سازی صفر» پافشاری کند، هیچ توافقی امکان‌پذیر نخواهد بود. با این حال، افزود که آمریکا باید نگرانی‌هایش را در قالب گفت‌وگو مطرح کند.
او گفت: «ما آماده مذاکره هستیم، آن‌ها می‌توانند دلایل خود را بیان کنند و ما هم استدلال‌های خود را مطرح می‌کنیم. اما اگر بخواهند غنی‌سازی را به صفر برسانند، دیگر چیزی برای گفت‌وگو باقی نمی‌ماند.»
یک مقام آمریکایی اعلام کرد که واشنگتن «آماده گفت‌وگوی مستقیم با ایرانی‌هاست». در همین حال، دولت ترامپ روز چهارشنبه با اعمال تحریم‌های تازه علیه شبکه حمل‌ونقل نفت ایران، بار دیگر بر ادامه سیاست «فشار حداکثری» خود تأکید کرد.
عباس عراقچی از بریتانیا، فرانسه و آلمان ـ سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ـ به‌دلیل تهدید به فعال‌سازی سازوکار «بازگشت فوری» تحریم‌های سازمان ملل تا پایان ماه اوت، در صورت ادامه تعلیق مذاکرات با واشنگتن و توقف همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌شدت انتقاد کرد.
عراقچی هشدار داد که اگر این کشورها چنین اقدامی انجام دهند، ایران گفت‌وگو با قدرت‌های اروپایی را متوقف خواهد کرد و آن‌ها را به نقض تعهدات‌شان در چارچوب توافق ۲۰۱۵ متهم خواهد نمود.
او گفت: «در حال حاضر دلیلی برای مذاکره با اروپایی‌ها وجود ندارد، چون عملاً هیچ کاری از دست‌شان برنمی‌آید؛ نه می‌توانند تحریم‌ها را لغو کنند، نه می‌توانند تغییری ایجاد کنند. اگر واقعاً سراغ بازگشت فوری بروند، این یعنی برای آن‌ها همه‌چیز تمام شده است.»
