سرویس خبری ایران من: در حالی که تنش‌های خاورمیانه به اوج خود می‌رسد، احتمال درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل بیش از پیش جدی شده است. تهدیدات متقابل، کاهش کارکنان دیپلماتیک و آماده‌باش نظامی، همگی نشان‌دهنده نزدیک شدن به یک بحران بزرگ منطقه‌ای است که پیامدهای آن فراتر از مرزهای این دو کشور خواهد بود.
تهدیدات متقابل و آماده‌باش نظامی
موجی از نشانه‌های استراتژیک حاکی از آن است که خاورمیانه به‌سمت یک رویارویی نظامی پیش می‌رود. اسرائیل اعلام کرده که «کاملاً آماده» حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران است. همزمان، آمریکا نیز به‌صورت بی‌سروصدا شمار کارکنان دیپلماتیک خود را در برخی سفارت‌خانه‌های منطقه کاهش داده؛ اقدامی که بسیاری آن را واکنشی احتیاطی در برابر احتمال پاسخ نظامی ایران می‌دانند.
تهران هم در واکنش، هشدارهای صریحی صادر کرده و تأکید دارد که هرگونه حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، با پاسخی سریع و ویرانگر روبه‌رو خواهد شد؛ پاسخی که نه‌فقط اسرائیل، بلکه پایگاه‌های نظامی آمریکا در سراسر منطقه را نیز در بر خواهد گرفت.
در این فضای پرتنش، ایران یک راهبرد چندلایه برای تلافی طراحی کرده که هدف آن، تحمیل هزینه‌های سنگین، وارد کردن آسیب‌های استراتژیک به دشمن و بازدارندگی از حملات بیشتر است.
اهمیت و پیامدهای منطقه‌ای بحران
تهدید اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، پیامدهایی فراتر از یک درگیری محدود دارد. هشدار ایران درباره حمله به اسرائیل و پایگاه‌های آمریکایی، احتمال گسترش یک بحران تمام‌عیار در منطقه را افزایش می‌دهد؛ بحرانی که ممکن است کشورهای متعددی را درگیر کند. یکی از سناریوهای نگران‌کننده، اختلال در تنگه هرمز است—مسیری حیاتی برای ترانزیت نفت جهان—که می‌تواند اقتصاد جهانی را به لرزه بیندازد. همزمان، گفت‌وگوهای شکننده هسته‌ای در عمان نیز با تهدیدات نظامی تضعیف می‌شود. برای ارزیابی دقیق تأثیرات امنیتی و منطقه‌ای این بحران، باید درک روشنی از گزینه‌های احتمالی تلافی‌جویانه ایران داشت.
در ادامه، پنج روش محتمل واکنش ایران در صورت حمله بررسی شده‌اند:
مختل کردن صادرات جهانی نفت
ایران بارها تهدید کرده است که می‌تواند جریان کشتیرانی در تنگه هرمز را مختل کند؛ مسیری که روزانه نزدیک به ۲۰ درصد از نفت جهان از آن عبور می‌کند. اوایل امسال، فرماندهان سپاه پاسداران هشدار دادند که در صورت شدت گرفتن تحریم‌ها یا وقوع حمله نظامی، آماده‌اند مین‌های دریایی، موشک، قایق‌های تندرو و زیردریایی‌هایی را مستقر کنند تا این تنگه را تهدید کرده یا موقتاً ببندند. چنین اقدامی می‌تواند قیمت نفت را به‌طور چشمگیری افزایش دهد و فشار اقتصادی سنگینی بر بازارهای جهانی وارد کند—بی‌آن‌که الزاماً به یک جنگ تمام‌عیار منجر شود. این توانایی، نقش ایران را به‌عنوان بازیگری اثرگذار در مسیر انرژی جهان برجسته می‌کند.
۲. بهره‌گیری از نیروهای نیابتی
شبکه نیابتی ایران—شامل حوثی‌ها در یمن، گروه‌های شبه‌نظامی در عراق، برخی جریان‌های فلسطینی و حزب‌الله در لبنان—می‌تواند با شلیک راکت، خرابکاری و عملیات مخفیانه، حملات تلافی‌جویانه انجام دهد. هرچند حزب‌الله در نتیجه عملیات‌های نظامی اخیر اسرائیل و فشار شدید اقتصادی ضعیف شده و ظرفیت آن کاهش یافته، اما همچنان این سناریو از نگاه منابع اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل، محتمل‌ترین واکنش اولیه ایران در صورت حمله است. در گفت‌وگویی که اخیراً با نشریه نیوزویک انجام شد، یکی از فرماندهان ارشد حوثی اعلام کرد که آن‌ها آماده حمایت از ایران در صورت درگیری با اسرائیل هستند—نشانه‌ای از توان ایران در هماهنگ‌سازی پاسخی سریع و چند‌جبهه‌ای.
۳. جنگ سایبری
واحدهای سایبری ایران، از جمله مجموعه مبنا وابسته به سپاه پاسداران، بارها زیرساخت‌های کلیدی آمریکا و اسرائیل از جمله بانک‌ها، تأسیسات حیاتی و سامانه‌های نظامی را هدف قرار داده‌اند. این حملات هم خسارت اقتصادی و نمادین ایجاد کرده و هم به ایران امکان داده تا به‌لحاظ سیاسی انکارپذیر باقی بماند. تهران اخیراً مدعی شده به هزاران سند حساس اسرائیلی، از جمله اطلاعاتی درباره برنامه هسته‌ای این کشور دست یافته است—اسنادی که مقام‌های ایرانی می‌گویند می‌توانند بر چندین کشور اثر بگذارند. همچنین حملات سایبری به زیرساخت‌هایی چون شبکه‌های آب و برق اسرائیل افزایش یافته، که نشان‌دهنده جایگاه روزافزون جنگ سایبری در راهبرد تلافی‌جویانه ایران است.
۴. حملات پهپادی و موشکی
زرادخانه ایران شامل هزاران موشک بالستیک و ناوگانی رو به رشد از پهپادهاست که بخش مهمی از راهبرد پاسخ تهاجمی ایران را تشکیل می‌دهد. در آوریل ۲۰۲۴، ایران در پاسخ مستقیم به حملات اسرائیل علیه اهداف ایرانی، بیش از ۳۰۰ موشک و پهپاد به سوی خاک اسرائیل شلیک کرد؛ این نخستین حمله مستقیم ایران به سرزمین اسرائیل بود و توانمندی تهران در اجرای واکنش سریع و هدفمند را نشان داد.
با وجود حملات هوایی اسرائیل که با هدف کاهش ظرفیت موشکی ایران انجام شد، وزیر دفاع جمهوری اسلامی اعلام کرده که توان دفاعی کشور بازسازی و تقویت شده است. به‌گفته او، زرادخانه ایران همچنان موشک‌هایی را در اختیار دارد که می‌توانند پایگاه‌های آمریکا در منطقه، از جمله در عراق و خلیج فارس را هدف قرار دهند—عاملی که سطح خطر در هرگونه درگیری را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد.
۵. تشدید هسته‌ای
هرچند ایران بارها اعلام کرده که به‌دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیست، اما برخی مقام‌های کشور هشدار داده‌اند که اگر فشارهای خارجی ادامه یابد یا ایران احساس تهدید وجودی کند، ممکن است مسیر خود را تغییر دهد. مشاوران ارشد رهبری جمهوری اسلامی اشاره کرده‌اند که در چنین شرایطی، ایران می‌تواند محدودیت‌های داوطلبانه‌اش را کنار گذاشته و سطح غنی‌سازی اورانیوم را به آستانه تسلیحاتی برساند—اقدامی که خطرات مرتبط با تقابل هسته‌ای را به‌شکل قابل توجهی افزایش خواهد داد.
آنچه در پیش است با اوج‌گیری تنش‌ها در سراسر منطقه، ششمین دور مذاکرات هسته‌ای در عمان اهمیت حیاتی پیدا کرده است. ایالات متحده، در حالی که نسبت به هشدارهای ایران درباره واکنش شدید و فوری آگاه است، همچنان به‌دنبال راه‌حل دیپلماتیک بوده و همزمان حضور نظامی خود را در منطقه افزایش داده است. در طرف مقابل، اسرائیل اعلام کرده اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، آماده است تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار دهد. نتیجه این مذاکرات، تعیین‌کننده خواهد بود: آیا بحران کنترل خواهد شد یا ایران مسیر پاسخ‌های چندلایه خود را آغاز خواهد کرد—که احتمال بروز درگیری گسترده‌تری را افزایش می‌دهد.
