سرویس خبری ایران من: در حالی که جهان به دقت تحولات سیاسی خاورمیانه را دنبال می‌کند، مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران به نقطه حساسی رسیده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اکنون با همان چالش‌هایی مواجه است که پیش‌تر باراک اوباما با آن دست و پنجه نرم کرده بود. این گزارش نگاهی جامع به پیچیدگی‌های فعلی مذاکرات و عواقب احتمالی آن ارائه می‌دهد.
دوراهی دشوار ترامپ در مذاکرات هسته‌ای
بن‌بست میان تیم مذاکره‌کننده رئیس‌جمهور ترامپ و ایران، به این سؤال کلیدی برمی‌گردد که آیا آمریکا آماده است ریسک ادامه غنی‌سازی سوخت هسته‌ای توسط ایران را بپذیرد یا ترجیح می‌دهد از توافق صرف‌نظر کرده و تنش‌ها را تا مرز درگیری نظامی پیش ببرد.
برای ترامپ و نماینده ویژه‌اش در مذاکرات، استیو ویتکاف، این گفت‌وگوها تجربه‌ای کاملاً جدید به‌حساب می‌آید. پافشاری ایران بر حفظ حق غنی‌سازی اورانیوم در خاک خود، توافقی را که ترامپ تا چند هفته پیش به تحقق آن امیدوار بود، با خطر شکست مواجه کرده است.
تجربه اوباما و شباهت‌های تاریخی
این همان چالشی است که حدود ده سال پیش، باراک اوباما با آن مواجه بود. اوباما و تیمش نهایتاً با بی‌میلی پذیرفتند که تنها راه رسیدن به توافق، اجازه دادن به ایران برای ادامه فعالیت محدود غنی‌سازی، حفظ بخشی از سانتریفیوژها و تداوم دانش هسته‌ای در داخل کشور است.
توافقی که در آن زمان همه جمهوری‌خواهان کنگره و حتی تعدادی از دموکرات‌ها با آن مخالفت کردند، در عمل موفق شد برای سه سال برنامه هسته‌ای ایران را محدود نگه دارد. تا زمانی که ترامپ به‌صورت یک‌جانبه از آن خارج شد. شواهد نشان می‌دهد که ایران در آن مدت به تعهداتش پایبند بود.
حالا ترامپ در موقعیتی قرار گرفته شبیه به همان دوراهی‌ای که پیش‌تر اوباما در آن بود. او هم‌اکنون باید با مخالفت چهره‌های تندرو ضدایرانی در واشنگتن و همچنین نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، روبه‌رو شود. نتانیاهو همان کسی است که ده سال پیش در نطق معروف خود در کنگره آمریکا خواستار رد توافق مورد نظر دولت اوباما شد. او در ماه‌های اخیر بارها از اقدام نظامی پیش‌دستانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران حمایت کرده است.
دیدگاه کارشناسان و پیشنهادات جدید
وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد توافق ۲۰۱۵ در دولت اوباما، می‌گوید: «همه چیز برایم آشناست؛ یک حس تکرار دارم. همان زمان هم سناتورها، نمایندگان کنگره و مقامات اسرائیلی خواهان توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران و از بین بردن تمام زیرساخت‌های آن بودند. حالا هم همین بحث‌ها دوباره مطرح شده‌اند.»
شرمن در ادامه برای ویتکاف آرزوی موفقیت کرد و به نقل از او گفت: «ویتکاف معتقد است مذاکرات ایران شبیه معاملات املاک در نیویورک است؛ مهم این است که بفهمی طرف مقابل دقیقاً چه می‌خواهد و کاری کنی که حس کند چیزی به دست آورده است.»
شرمن که بعدها به سمت معاون وزیر خارجه هم رسید، افزود: «کار سختی پیش رو دارد.» او یادآور شد که ایران به‌روشنی اعلام کرده نه‌تنها به غنی‌سازی نیاز دارد، بلکه این فعالیت باید در سطح قابل‌توجهی ادامه یابد. به‌نظر او، بعید است تهران از این موضع کوتاه بیاید. در عین حال، او تأکید کرد که ترامپ در مقایسه با اوباما، ابزارهای بیشتری در اختیار دارد؛ از جمله همراهی کنگره و اختیار گسترده‌تر در زمینه لغو تحریم‌ها.
ترامپ روز دوشنبه به‌نظر می‌رسید که به دشواری مسیر مذاکرات اذعان دارد. او با لحنی ناامید گفت: «آنها فقط چیزهایی می‌خواهند که امکان‌پذیر نیست. نمی‌خواهند از آنچه باید واگذار کنند، بگذرند. می‌دانید مشکل چیست؟ آنها غنی‌سازی می‌خواهند.»
ایران می‌گوید هنوز به‌طور رسمی به پیشنهاد تازه‌ای که از سوی ترامپ و نماینده‌اش، استیو ویتکاف، مطرح شده، پاسخ نداده است. طبق این طرح، ایران می‌توانست برای چند سال به غنی‌سازی سطح پایین ادامه دهد، تا زمانی که کنسرسیومی منطقه‌ای برای تأمین سوخت نیروگاه‌های برق خاورمیانه شکل بگیرد.
بر اساس این پیشنهاد، تولید سوخت باید در مکانی خارج از ایران انجام می‌شد. ایالات متحده تأکید داشت که خاک ایران محل این فعالیت‌ها نباشد. در گذشته نیز پیشنهادهایی مطرح شده بود مبنی بر اینکه این تأسیسات در جزایر خلیج فارس ساخته شود؛ جایی که هم نظارت بر آن آسان‌تر باشد و هم در صورت لزوم، هدف نظامی قرار گرفتن آن ممکن‌تر باشد.
با توجه به اینکه راه‌اندازی چنین کنسرسیومی احتمالاً سال‌ها، یا حتی نزدیک به یک دهه زمان می‌برد، ویتکاف این پیشنهاد را راهی میانه می‌دانست که هر دو طرف بتوانند آن را یک پیروزی جلوه دهند: ایران می‌توانست بگوید که فعلاً مجاز به ادامه غنی‌سازی است و ترامپ می‌توانست مدعی شود به چیزی دست یافته که اوباما موفق به تحقق آن نشده بود—یعنی تعهد به پایان دادن به غنی‌سازی.
با این حال، طرح هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. مقام‌های ایرانی گفته‌اند با اصل ایده کنسرسیوم مشکلی ندارند، اما مشروط بر اینکه این فعالیت‌ها در داخل ایران انجام شود.
موضع ایران و تهدیدات اسرائیل
رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای، این پیشنهاد را ترفندی از سوی غرب برای بیرون راندن ایران از بازار سوخت هسته‌ای توصیف کرده است. در همین حال، هم ویتکاف و هم مذاکره‌کنندگان ایرانی به‌خوبی از خطر شکست مذاکرات آگاه‌اند—زیرا ممکن است نتانیاهو از چنین شکستی برای احیای فشار جهت اقدام نظامی استفاده کند.
از آن‌جا که هیچ‌کدام از طرفین مایل به جنگ نیستند، فعلاً از اعلام رسمی بن‌بست در مذاکرات خودداری می‌کنند. قرار است گفت‌وگوها در آخر هفته، با میانجی‌گری عمان، ادامه یابد.
فعلاً هیچ‌کس از «بن‌بست» حرفی نمی‌زند. حتی ترامپ که در نامه‌ای در اوایل آوریل به رهبر ایران خواسته بود توافق ظرف دو ماه حاصل شود، دیگر از ضرب‌الاجل حرف نمی‌زند.
مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر خارجه ایران و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای، در یک مصاحبه ویدئویی یک‌ساعته با ایرنا گفت: «مهم نیست مذاکرات چقدر طول بکشد؛ یک چیز قطعی است—غنی‌سازی باید در خاک ایران انجام شود.» او تأکید کرد: «این، خط قرمز ماست.»
مقام‌های آمریکایی اذعان دارند که این وضعیت، ترامپ را در موقعیت دشواری قرار داده است. تهدید امروز ایران نسبت به یک دهه قبل به‌مراتب جدی‌تر است: این کشور اکنون به اندازه‌ای سوخت هسته‌ای در سطح نزدیک به ساخت بمب تولید کرده که می‌تواند ظرف مدت کوتاهی مواد لازم برای ساخت ۱۰ سلاح هسته‌ای تولید کند. با این حال، کارشناسان می‌گویند تبدیل این مواد به سلاح آماده استفاده، چند ماه یا حتی تا یک سال زمان نیاز دارد.
از سوی دیگر، حمله موشکی اسرائیل در ماه اکتبر که سامانه دفاع هوایی ایران را هدف قرار داد، به نتانیاهو انگیزه بیشتری برای اقدام داده است. او می‌گوید حالا بهترین فرصت برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران است، حتی اگر اسرائیل هنوز ابزار لازم برای هدف قرار دادن عمیق‌ترین سایت‌های هسته‌ای ایران را نداشته باشد. شورای عالی امنیت ملی ایران روز دوشنبه هشدار داد که در صورت حمله اسرائیل، تهران نیز به تأسیسات هسته‌ای اسرائیل پاسخ متقابل خواهد داد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت دارد، به‌تازگی اعلام کرد: «حساس‌ترین تأسیسات ایران در عمقی حدود نیم مایل زیر زمین قرار دارند» و تأکید کرد که شخصاً از این مراکز بازدید کرده است.
شامگاه یکشنبه، دونالد ترامپ، استیو ویتکاف، وزیر خارجه مارکو روبیو و فرماندهان ارشد نظامی در کمپ دیوید گرد هم آمدند تا درباره گزینه‌های دیپلماتیک و نظامی گفت‌وگو کنند. جزئیاتی از تصمیم نهایی این جلسه منتشر نشده است.
صبح روز بعد، ترامپ که هنوز در اقامتگاه ریاست‌جمهوری حضور داشت، با نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو تماس گرفت. به گفته یکی از مقامات، هدف اصلی این تماس جلوگیری از آن بود که نتانیاهو با تهدید به اقدام نظامی، مذاکرات را از مسیر خارج کند—اگرچه بخشی از تماس نیز برای اطلاع‌رسانی بود.
این تماس، تنها نمونه‌ای دیگر از تنش‌های فزاینده در روابط ترامپ و نتانیاهو بود. منابع نزدیک به نخست‌وزیر می‌گویند او از تأکید ترامپ بر ادامه مسیر دیپلماتیک شگفت‌زده شده است.
برکناری مایکل والتز از سمت مشاور امنیت ملی ترامپ در واشنگتن، تا حد زیادی به دیدگاه‌های سرسختانه او در قبال ایران نسبت داده شد؛ دیدگاه‌هایی که در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ در میان جمهوری‌خواهان رایج بود.
اکنون خود حزب جمهوری‌خواه نیز دچار دو دستگی است: گروهی از تندروها خواهان تخریب کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران هستند، در حالی‌که جناحی دیگر با رویکرد انزواطلبانه، تأکید دارد مهم‌ترین اولویت باید جلوگیری از درگیر شدن آمریکا در جنگی تازه در خاورمیانه باشد.
تاکنون ترامپ و مشاوران نزدیکش بین این دو دیدگاه در نوسان بوده‌اند و موضع‌گیری قطعی نداشته‌اند.
بازرسان بین‌المللی گزارش می‌دهند که سانتریفیوژهای ایران همچنان با بیشترین ظرفیت در حال فعالیت هستند و به تولید سوختی ادامه می‌دهند که می‌تواند در ساخت سلاح یا به‌عنوان برگ چانه‌زنی در مذاکرات مورد استفاده قرار گیرد.
