سرویس خبری ایران من: در حالی که تنش‌های منطقه‌ای بین ایران و اسرائیل همچنان ادامه دارد، سوال مهمی که در محافل سیاسی و نظامی مطرح است این است که چرا اسرائیل علی‌رغم تهدیدات مکرر، هنوز اقدام به حمله مستقیم به تأسیسات هسته‌ای ایران نکرده است؟ این مقاله به بررسی عوامل پیچیده‌ای می‌پردازد که مانع از اجرای چنین حمله‌ای شده‌اند.
در شرایطی که دولت ترامپ در تلاش است مذاکراتی برای توافق هسته‌ای با ایران آغاز کند، اسرائیل همچنان تهدید به حمله پیشگیرانه نظامی علیه تهران می‌کند.
تضعیف تأثیر تهدیدهای اسرائیل
مقام‌های فعلی و پیشین آمریکا و اسرائیل می‌گویند تهدیدهای اسرائیل دیگر اثر گذشته را ندارد و عملاً ترامپ نتانیاهو را وادار کرده در مسیر مذاکرات هسته‌ای، از خط‌مشی واشنگتن تبعیت کند.
با این حال، برخی مقام‌های آمریکایی می‌گویند اگر اسرائیل تصمیم به حمله یک‌جانبه بگیرد، ایالات متحده ابزار زیادی برای جلوگیری از آن در اختیار ندارد.
برخلاف سایر متحدان آمریکا، اسرائیل در انجام چنین عملیاتی چندان به اطلاعات ایالات متحده وابسته نیست؛ به‌ویژه وقتی پای ایران در میان باشد، کشوری که اسرائیل سال‌هاست در آن عملیات‌های اطلاعاتی انجام داده و حتی دانشمندان و مقام‌های ارشدش را ترور کرده است.
طرح‌های تفصیلی اسرائیل برای حمله
یک مقام ارشد آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، در گفتگو با وب‌سایت «میدل ایست آی» گفت: دولت ترامپ از طرح‌هایی که اسرائیل برای حملات یک‌جانبه به برنامه هسته‌ای ایران ارائه داده، شگفت‌زده شده است؛ طرح‌هایی که بدون مشارکت مستقیم آمریکا طراحی شده‌اند اما با واشنگتن در میان گذاشته شده‌اند.
این طرح‌ها در ماه‌های آوریل و مه با جان رتکلیف، رئیس وقت سازمان اطلاعات ملی آمریکا، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
همان مقام آمریکایی به میدل ایست آی گفت: «اسرائیلی‌ها هر چیزی را که ممکن است از برنامه هسته‌ای ایران پشتیبانی کند، شناسایی کرده‌اند؛ از منابع آب گرفته تا تأسیسات تولید برق.» او اشاره کرد که این اقدام بخشی از فرایندی به نام «تحلیل سیستم‌های هدف» است؛ تحلیلی که در آن ارتش گره‌های پشتیبان هدف اصلی را شناسایی و برای حمله ارزیابی می‌کند.
اسرائیل همچنین به دنبال اجرای ترکیبی از حملات سایبری و حملات دقیق نظامی است تا ضربات هم‌زمانی به زیرساخت‌های حیاتی وارد کند.
بلال صعب، از مقام‌های سابق پنتاگون در دولت اول ترامپ، به میدل ایست آی گفت: «آیا اسرائیل می‌تواند به‌تنهایی حمله کند؟ بله، قطعاً. آن‌ها توانایی این را دارند که بدون نابود کردن کامل برنامه، بخش‌های مهمی از آن را مختل کنند. آن‌ها پیش از این در تمرین سناریوهای مشابه چنین توانایی‌ای را نشان داده‌اند. حتی می‌توان به تبادل ضربات بین ایران و اسرائیل در سال گذشته اشاره کرد که اسرائیل موفق شد برخی از سامانه‌های پدافند هوایی ایران را از کار بیندازد.»
مقامات اسرائیلی و آمریکایی می‌گویند اسرائیل در جریان حملات بی‌سابقه‌ای که در اکتبر و آوریل ۲۰۲۴ علیه ایران انجام داد، توانست بسیاری از سامانه‌های موشکی زمین به هوا و رادارهای ایران، از جمله سیستم‌های پیشرفته اس-۳۰۰ ساخت روسیه را از کار بیندازد.
با این حال، ایران در رژه نظامی آوریل ۲۰۲۵، یک سامانه اس-۳۰۰ را به نمایش گذاشت.
محدودیت‌های فنی و استراتژیک
تأسیسات هسته‌ای ایران در اعماق پناهگاه‌های مستحکم در کویر نطنز و همچنین در درون کوه فردو ساخته شده‌اند.
بسیاری از تحلیلگران دفاعی معتقدند یکی از دلایل اصلی خودداری اسرائیل از حمله مستقیم به این تأسیسات، نداشتن بمب‌افکن‌های پنهانکار بی-۲ است؛ همان هواپیماهایی که آمریکا آن‌ها را در پایگاه دیگو گارسیا مستقر کرده و می‌توانند بمب‌های سنگرشکن ۳۰ هزار پوندی GBU-57 را بر اهداف سخت پرتاب کنند.
با این حال، مقامات کنونی و پیشین می‌گویند اگر اسرائیل تصمیم به حمله بگیرد، گزینه‌های دیگری نیز در اختیار دارد. یکی از مقام‌های آمریکایی گفته: «اسرائیل توانمندی‌هایی دارد که می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را دست‌کم برای چند سال عقب بیندازد.»
کارشناسان نظامی بر این باورند که حمله احتمالی اسرائیل، ترکیبی از موشک‌های بالستیک، جنگنده‌های پنهانکار اف-۳۵ با بمب‌های دقیق ۲ هزار پوندی و اف-۱۵هایی خواهد بود که بمب‌های ۴ هزار پوندی GBU-28 را بر اهداف مورد نظر پرتاب می‌کنند.
تندروهای اسرائیلی با اشاره به تضعیف حزب‌الله لبنان، مجموعه این عوامل را دلیلی برای توجیه یک حمله پیشگیرانه عنوان کرده‌اند.
اما آرون دیوید میلر، از مذاکره‌کنندگان پیشین آمریکا در خاورمیانه و تحلیلگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌الملل، به «میدل ایست آی» گفته حتی با در نظر گرفتن کاهش توان ایران در دو سال گذشته، همچنان ابهامات زیادی وجود دارد که اسرائیل را مردد نگه داشته است.
میلر می‌گوید: «ما هشت سال در شرایطی بودیم که هیچ محدودیتی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال نمی‌شد، اما با این حال اسرائیل حمله گسترده‌ای به تأسیسات هسته‌ای ایران انجام نداد.» او به دوره‌ای اشاره دارد که از سال ۲۰۱۸ آغاز شد؛ زمانی که دونالد ترامپ آمریکا را به‌طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج کرد و ایران نیز در واکنش، برنامه غنی‌سازی خود را گسترش داد.
میلر در پایان هشدار می‌دهد: «همه این‌ها به من می‌گوید که یک حمله یک‌جانبه از سوی اسرائیل، اقدامی بسیار پرریسک با پیامدهای نامشخص خواهد بود.»
نقش ترامپ به‌عنوان مانع اصلی
آلون پینکاس، دیپلمات پیشین اسرائیلی، معتقد است دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، شاید بزرگ‌ترین مانع پیش روی نتانیاهو برای عبور از مرز حمله به ایران باشد. به گفته پینکاس، ترامپ به نتانیاهو هشدار داده بود که حمله به ایران «نامناسب» است، آن هم زمانی که او باور داشت «ما به راه‌حلی بسیار نزدیک شده‌ایم» در مورد برنامه هسته‌ای ایران.
پینکاس می‌گوید: «نتانیاهو به‌طور آشکار از ترامپ واهمه دارد. اگر ترامپ احساس کند اسرائیل برخلاف خواسته او به ایران حمله کرده، ممکن است دست از حمایت بکشد و اجازه دهد اسرائیل به تنهایی با پاسخ ایران روبه‌رو شود. این همان چیزی است که نتانیاهو از آن می‌ترسد.»
تحلیلگران و مقام‌های پیشین می‌گویند برای درک میزان تمایل نتانیاهو به حمله، باید نگاه او به پشتیبانی احتمالی آمریکا پس از یک حمله یک‌جانبه را شناخت.
از آن‌جا که رفتار سیاسی ترامپ همواره متغیر و غیرقابل پیش‌بینی بوده، حتی مقام‌هایی که از برنامه‌های نظامی اسرائیل خبر دارند، نمی‌دانند واکنش او به سرپیچی اسرائیل چه خواهد بود.
یکی از مقام‌های آمریکایی می‌گوید: «برخی معتقدند برای یک رئیس‌جمهور آمریکایی، حمایت نکردن از اسرائیل می‌تواند نوعی خودکشی سیاسی باشد. البته این ممکن است فقط یک شعار سیاسی باشد، اما تصور این‌که آمریکا در برابر موشک‌های شلیک‌شده از سوی ایران به اسرائیل سکوت کند، بعید به نظر می‌رسد.»
در حالی که دولت بایدن در سال ۲۰۲۴ دو بار مستقیماً در دفاع از اسرائیل وارد عمل شد، ترامپ بارها نشان داده از زیر پا گذاشتن قواعد سنتی سیاست خارجی آمریکا لذت می‌برد.
او نه‌تنها از اسرائیل فاصله گرفت، بلکه مستقیماً با حماس برای آزادی یک گروگان آمریکایی-اسرائیلی وارد مذاکره شد، و با شورشیان حوثی در یمن توافق آتش‌بس امضا کرد؛ آن هم زمانی که حوثی‌ها همچنان در حال بمباران اسرائیل بودند. همه این اقدامات پیش از سفر پرحاشیه‌اش به خلیج فارس صورت گرفت، جایی که نتانیاهو را عمداً نادیده گرفت.
کریستوفر مک‌کالیون، پژوهشگر اندیشکده «اولویت‌های دفاعی» که بر سیاست خارجی «اول آمریکا» تأکید دارد، در گفتگو با میدل ایست آی گفت: «می‌توانم تصور کنم ترامپ روابطش با اسرائیل را قطع کند؛ نه صرفاً به‌خاطر توافق هسته‌ای، بلکه برای جلوگیری از ورود آمریکا به جنگی دیگر با ایران.»
به گفته پینکاس، تهدیدهای اسرائیل به انجام حملات پیشگیرانه علیه ایران، تنها با موضع آمریکا محدود نمی‌شود، بلکه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هم مانعی مهم برای آن هستند.
در اکتبر ۲۰۲۴، زمانی که تنش‌ها میان ایران و اسرائیل به اوج رسید، تهران تهدید کرد که جریان صادرات نفت از تنگه هرمز را متوقف خواهد کرد و به پایگاه‌های نظامی آمریکا حمله می‌کند.
پینکاس می‌گوید: «اگر اسرائیل به‌تنهایی وارد عمل شود، در ریاض و ابوظبی مقصر اصلی هرگونه تلافی ایران علیه کشورهای خلیج‌فارس شناخته خواهد شد.»
از نظر نتانیاهو، بهتر است مسئولیت سیاسی حمله به ایران را با ایالات متحده شریک شود تا به‌تنهایی بار آن را به دوش نکشد.
اران لرمن، معاون پیشین رئیس شورای امنیت ملی در دولت نتانیاهو، به وب‌سایت میدل ایست آی گفت: «تا زمانی که احتمال حمله مشترک با آمریکا وجود داشته باشد و واشنگتن به این نتیجه نرسیده باشد که مذاکرات شکست خورده، عقلانی‌تر است که اسرائیل صبر کند. اما این فرصت تا ابد باقی نمی‌ماند.»
به گفته لرمن، هر توافقی که به ایران اجازه دهد در خاک خود اورانیوم غنی‌سازی کند، برای اسرائیل یک خط قرمز محسوب می‌شود. او هشدار داد که «ممکن است فقط چند هفته» تا رسیدن به آن لحظه فاصله داشته باشیم.
در همین حال، دولت ترامپ هم موضع شفافی درباره مسئله غنی‌سازی که جنجالی‌ترین بخش مذاکرات است، نداشته. گزارش‌های این هفته از وب‌سایت «اکسیوس» و روزنامه «نیویورک تایمز» نشان می‌دهد کاخ سفید ممکن است با سطحی از غنی‌سازی محدود و شاید موقت از سوی ایران موافقت کند.
اما آرون دیوید میلر معتقد است با توجه به سال‌ها خویشتنداری اسرائیل، حتی چنین توافق محدودی هم الزاماً به معنای شروع حمله نخواهد بود.
او گفت: «تنها در صورتی می‌توان انتظار یک حمله داشت که موساد و سیا به ارزیابی‌های کاملاً متفاوتی درباره میزان پیشرفت برنامه تسلیحاتی ایران برسند و اسرائیلی‌ها به این جمع‌بندی برسند که وارد مرحله‌ای برگشت‌ناپذیر شده‌اند؛ مرحله‌ای که در آن ایران در آستانه ساخت بمب اتم قرار دارد.»
میلر افزود: «در غیر این صورت، حتی نتانیاهو هم محدودیت‌هایی دارد. او بدون چراغ سبز – یا حداقل چراغ زرد چشمک‌زن – از سوی آمریکا، دست به حمله پیشگیرانه نخواهد زد.»
