سرویس خبری ایران من: علی‌اکبر صالحی جزئیات مهمی از مسیر توسعه صنعت هسته‌ای ایران ارائه می‌دهد. وی تاریخچه کاملی از اکتشافات اورانیوم تا ساخت پیشرفته‌ترین سانتریفیوژها بیان می‌کند. این گزارش دستاوردهای مهم و چالش‌های پیش رو را روشن می‌سازد. صالحی همچنین کاربردهای گسترده فناوری هسته‌ای در بخش‌های مختلف را شرح می‌دهد.
شکل‌گیری و توسعه صنعت هسته‌ای در ایران
به گزارش ایران من، علی‌اکبر صالحی رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگو با شبکه خبر تلویزیون با اشاره به جزئیات و مسیر طی شده در صنعت هسته‌ای ایران گفت: ما با ورود هلیکوپترهای مخصوص از خارج، موضوع اکتشاف را به‌طور جدی آغاز کردیم. بعد از آن، ما باید تفسیر داده‌ها را انجام می‌دادیم، اما چنین امکانی را نداشتیم. ما مجبور بودیم داده‌ها را به کشور دیگری ارسال کنیم. با این حال، رهبری تأکید داشتند که همه مراحل باید در داخل ایران انجام شود. آنها اصرار داشتند که اطلاعات از ایران خارج نشود.
صالحی با اشاره به رایزنی‌ها و انتقال تکنولوژی، به کشور گفت: ما نرم‌افزارهای مخصوص این کار را وارد کردیم. سپس ما آنها را توسعه دادیم. اکنون ما هم اکتشافات هوایی و هم تفسیر آنها را کاملاً در داخل کشور انجام می‌دهیم. خلبان‌ها، هلیکوپترها، تجهیزات و همه چیز در داخل کشور قرار دارد. این مهم‌ترین بخش کار بود. در زمان ما، ما تقریباً ۶۰ تا ۷۰ درصد از کشور را پوشش داده بودیم. اکنون آنها باید تقریباً به انتهای این پروژه نزدیک شده باشند. کل کشور از نظر هوایی پوشش داده شده باشد.
وی با بیان اینکه برداشت‌های اورانیوم از معادن فقط مختص سازمان انرژی اتمی نیست؛ گفت: اکنون وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، و دیگر ارگان‌هایی که نیاز دارند نیز از این اطلاعات استفاده می‌کنند. چراکه ما از همین طریق، می‌توانیم سایر معادن را نیز شناسایی کنیم. بنابراین، این یک گام بزرگ بود که ما آن را برداشتیم.
پیشرفت در تکنولوژی استخراج و غنی‌سازی
رئیس سازمان انرژی اتمی گام بعدی در صنعت هسته‌ای را استخراج اورانیوم اعلام کرد و گفت: ما در ابتدا با کمک چینی‌ها این کار را آغاز کردیم. اما آنها بعدا کشور را ترک کردند. اکنون ما در زمینه استخراج اورانیوم از دل زمین، بسیار رشد و پیشرفت کرده‌ایم.
صالحی با اشاره به اینکه آخرین سانتریفیوژ ساخته شده سانتریفیوژ IR۹ است، گفت: ما از IR۱ شروع کردیم. الان ما به نسل نهم رسیدیم که ۵۰ برابر اولی قدرت دارد.
وی با تاکید بر اینکه ایران هیچ کاری خلاف تعهدات پادمانی خود انجام نداده است، گفت: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دو سال پس از برجام در ۱۵ یا ۱۶ گزارش اعلام کرد که ایران طبق تعهدات خود در برجام عمل می‌کند. این موضوع تا زمان خروج آمریکا ادامه دارد. کسی که این قرارداد را از بین برد آمریکا و ترامپ بود.
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه ایران در برجام قبول کرده بود که غنی سازی در حد ۳.۶۷ بماند، گفت: ما تعداد سانتریفیوژها را مقدار مشخص شده پذیرفتیم. بسیاری از موضوعات دیگر را هم پذیرفته بودیم. ما قبول کرده بودیم مثلا فلز اورانیوم را برای ۱۵ سال تحقیق و تولید نکنیم. ایران به تعهدات خود عمل کرد اما ترامپ باید پاسخ دهد که چرا از برجام خارج شد.
دفاع از شفافیت برنامه هسته‌ای ایران
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی درباره ادعای غنی‌سازی ایران در دهه ۸۰ توضیح داد: صحبت من فقط ادعای بدون سند نیست. شما می‌توانید زمانی را که منافقین این موضوع را اعلام کردند، بررسی کنید. واکنش آقای البرادعی را هم ببینید. ایران در آن مقطع در نطنز فعالیت می‌کرد. نطنز منطقه کوچک یا محلی ناشناخته نیست و یک شهر است. آن زمان، اتوبوس‌هایی که مثلاً از تهران به اصفهان می‌رفتند، یا از قم حرکت می‌کردند، وقتی به نطنز می‌رسیدند، می‌گفتند: “ایستگاه اتمی”. حالا سؤال این است: چطور ممکن بود چنین پروژه‌ای در چنین جایی مخفی یا سری باشد؟ ما چگونه می‌توانستیم چنین عظمت و بزرگی را سری نگه داریم؟ همین حالا که شما نگاه می‌کنید، می‌بینید نطنز واقعاً یک شهر است.
صالحی با بیان اینکه من در آن زمان، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودم، گفت: در آن مقطع آقای البرادعی دوبار به ایران آمد. یک بار من ایشان را به (UCF) که در آن زمان، در حال ساخت بود، بردم. من گفتم اینجا UCF است؛ یعنی جایی که اورانیوم کیک زرد به گاز UF۶ تبدیل می‌شود. یعنی ما پودر را به گاز اورانیوم تبدیل می‌کنیم.
صالحی گفت: از نظر عقلانی نگهداری پودر آسان‌تر از گاز است. ممکن بود این پرسش به وجود آید که چرا ما این تبدیل را انجام می‌دهیم. من پس از بازگشت به وین از البرادعی پرسیدم آیا می‌داند که چرا ایران این کار را انجام می‌دهد؟ در آن دیدار من معنای کلمه غنی‌سازی به عربی را نمی‌دانستم، چون موضوع تخصصی بود. من از او پرسیدم غنی‌سازی به عربی چه می‌شود؟ در نهایت او گفت: “تخسیب”. ما اعلام کردیم که این فرایند تبدیل به منظور غنی‌سازی اورانیوم در آینده است. من به شما به صورت ضمنی و سربسته، نه به‌صورت کتبی آن را اعلام می‌کنم که “ما داریم این کار را برای غنی‌سازی انجام می‌دهیم. وگرنه چرا باید ما این مراحل را طی کنیم؟”
وی ادامه داد: بعد از آن منافقین اعلامیه‌ای منتشر کردند. اما من این حرف را قبل از آن اعلامیه گفته بودم. یک یا دو روز بعد از آن هم البرادعی اعلام کرد که از این ماجرا مطلع بوده. اما چون رسانه‌های غربی بسیار قدرتمند هستند و توانایی بالایی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند، آن‌قدر فریاد رسانه‌ای‌شان بلند بود که حرف آقای البرادعی گم شد. در حالی که من بارها در شورای حکام به همین سخنان آقای البرادعی استناد می‌کردم. بنابراین این ادعا که ایران سری کار می‌کرده، بهانه و نادرست است.
توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای و تولید برق
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ادامه داد: ما در حال حاضر نیروگاه بوشهر را در اختیار داریم. برای آن عمر مفیدی معادل ۷۰ سال در نظر گرفته شده است. تاکنون حدود ۱۰ تا ۱۲ سال، یا کمی بیشتر، از آغاز بهره‌برداری و تولید برق این نیروگاه گذشته است. بنابراین، این نیروگاه باید حداقل ۵۰ تا ۶۰ سال دیگر به فعالیت خود ادامه دهد.
وی ادامه داد: علاوه بر این، دو نیروگاه دیگر نیز در دست ساخت هستند. همچنین یک نیروگاه در دارخوئین در حال ساخت است. این نیروگاه به‌صورت کاملاً داخلی و با تکیه بر توان مهندسی بومی در حال ساخت است. در مورد دو نیروگاه جدید بوشهر، ما قراردادهایی با طرف روسی منعقد کرده‌ایم. هم‌اکنون آنها در حال ساخت این نیروگاه‌ها هستند. طی چهار تا پنج سال آینده، ما مجموعاً سه نیروگاه در بوشهر خواهیم داشت. یکی که اکنون فعال است و دو واحد دیگر که در حال احداث‌اند. در حال حاضر، پیشرفت فیزیکی پروژه‌های جدید حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد است. از زمان امضای قرارداد تاکنون پنج تا شش سال گذشته است. روند پیشرفت پروژه به‌خوبی در حال انجام است.
صالحی با اشاره به اینکه خوشبختانه با تلاش‌های شبانه‌روزی همکاران و زحمات فراوان، پروژه به‌رغم چالش‌های جدی در تأمین مالی، به‌خوبی در حال پیشروی است. در خصوص راکتور دارخوئین نیز، همکاران ما در سازمان انرژی اتمی کارهای بسیار ارزشمندی انجام می‌دهند که جای قدردانی دارد. ما این راکتور را به‌صورت کاملاً داخلی طراحی کرده‌ایم. این راکتور دارای ظرفیت ۳۰۰ مگاوات است؛ حدود یک‌سوم ظرفیت نیروگاه بوشهر. این راکتور سالانه به حداقل ۱۰ تن اورانیوم غنی‌شده نیاز دارد. این معادل حدود ۱۰۰ تن اورانیوم طبیعی است.
وی با طرح این پرسش که سوخت مورد نیاز از کجا باید تأمین شود؟ گفت: در مورد نیروگاه‌های خارجی، معمولاً کشورها سوخت را از خارج کشور تأمین می‌کنند. اما در این مورد، ما خود باید تأمین‌کننده باشیم. بنابراین، ما باید از هم‌اکنون آمادگی لازم را داشته باشیم، چرا که آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم نیازمند زمان است.
وی گفت: در نتیجه، آنها بحث‌هایی که در خصوص سوخت مطرح می‌کنند، باید در چارچوب واقعیت‌های موجود دیده شود. خوشبختانه ما در حال کسب تجربه هستیم. ما روزبه‌روز به این صنعت و فناوری پیشرفته نزدیک‌تر می‌شویم. به‌عنوان نمونه، فناوری سانتریفیوژ ما از مدل IR-۱ به IR-۹ ارتقاء یافته است.
کاربردهای گسترده فناوری هسته‌ای
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی با اشاره به بیانات امروز مقام معظم رهبری درباره کاربردهای صنعت هسته‌ای گفت: مقام معظم رهبری امروز به کاربردهای فناوری هسته‌ای اشاره فرمودند. آنها کاربردهای حوزه‌های کشاورزی، سلامت و صنعت را مطرح کردند. این فناوری‌ها در این حوزه‌ها کاربردهای متعددی دارند. برای نمونه، در حوزه سلامت، ما در سازمان انرژی اتمی یک بیمارستان و مرکز یون‌درمانی در استان البرز (کرج) می‌سازیم. تنها هزینه تجهیزات این مرکز بالغ بر ۲۰۰ میلیون یورو است. این رقم بر اساس قراردادی است که ما پس از برجام منعقد کردیم. اگر امروز بخواهیم همان تجهیزات را تهیه کنیم، ممکن است هزینه آنها به ۴۰۰ یا ۵۰۰ میلیون یورو برسد. این مرکز، عظیم‌ترین بیمارستان فوق‌تخصصی غرب آسیا خواهد بود. بیمارستانی با این مشخصات برای درمان سرطان در این منطقه وجود ندارد. این مرکز از روش‌های نوین برای درمان بهره خواهد برد. در پایان امسال، ما مراحل نصب تجهیزات آن را به پایان خواهیم رساند. این پروژه بیش از شش یا هفت سال است که در حال احداث است.
صالحی ادامه داد: نمونه دیگر، پروژه «تترا» در حوزه رادیوداروها است. ما این پروژه را در زمینی به مساحت حدود ۴۰ هزار متر مربع احداث کرده‌ایم. ارزش تجهیزات آن بیش از ۱۲۰ میلیون یورو است. می‌توان گفت این مرکز هم بی‌نظیرترین مرکز تولید رادیودارو در جهان است. البته در دیگر کشورها نیز امکاناتی وجود دارد، اما تکه‌تکه هستند. در حالی که ما در ایران تمامی این امکانات را در یک مکان تجمیع کرده‌ایم. بنابراین، می‌توان از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز رادیوداروی جهان یاد کرد. این‌ها نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که ما انجام داده‌ایم. امیدواریم طی یکی دو سال آینده، با بهره‌برداری از این بیمارستان، شاهد دستاوردی منحصربه‌فرد در منطقه خواهیم بود. چنین مرکزی نه در کشورهای حاشیه خلیج فارس، نه در ترکیه و نه در سایر نقاط منطقه وجود ندارد. تنها نمونه‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، یک مرکز در کشور اتریش است. ما در ابتدای کار با کمک متخصصان اتریشی آن را طراحی کردیم. در آلمان نیز به تازگی دو مرکز مشابه راه‌اندازی شده است. بنابراین، این پروژه در نوع خود کاری بزرگ محسوب می‌شود. به‌ویژه با توجه به شرایط و محدودیت‌هایی که ما با آنها روبه‌رو هستیم.
وی درباره سانتریفیوژهایی که در صنعت داروسازی کاربرد دارند، گفت: سازمان انرژی اتمی شرکتی به نام «فتکو» تأسیس کرد. این شرکت در قالب یک شرکت دانش‌بنیان شکل گرفت. سپس ما آن را به خود مجموعه واگذار کردیم.
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی درباره تصمیمات و اقدامات ایران در مقطع خروج آمریکا از برجام هم گفت: پس از خروج ترامپ ایران به مدت یک سال هیچ اقدامی انجام نداد. یعنی دقیقاً مطابق با همان تعهداتی که در برجام پذیرفته بود، عمل کرد. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. پس از گذشت یک سال، طبیعتاً نظرات و دیدگاه‌هایی مطرح شد. دولت این نظرات را در جلسات ثبت و ضبط کرده است. چرا که دولت مذاکرات خود و همچنین مذاکرات شورای عالی امنیت ملی را همواره ضبط می‌کند. در آن زمان، اعضای مختلف دولت دیدگاه‌های مختلفی مطرح کردند. مبنی بر اینکه آیا باید واکنشی نشان داده شود یا خیر. برخی از اعضای دولت بر این باور بودند که نباید اقدامی صورت گیرد. در حالی که برخی دیگر معتقد بودند باید واکنش نشان داده شود. بحث‌هایی از این دست مطرح بود. این اختلاف نظر هم در دولت و هم در شورای عالی امنیت ملی وجود داشت.
صالحی با بیان اینکه علت این اختلاف نظر آن بود که در مقابل اقدامات مستمر دولت ترامپ، ما تقریباً در وضعیت توقف و عدم اقدام قرار داشتیم، گفت: به‌دلیل همین شرایط، مجلس قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» را پیشنهاد داد.
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه بحث کنسرسیوم در گذشته نیز مطرح بود، گفت: از سال ۱۳۵۳ که ایران تصمیم گرفت وارد عرصه هسته‌ای شود، آمریکایی‌ها با وجود آنکه ایران در مدار سیاسی آمریکا قرار داشت، سختگیری کردند. ایران ابتدا تمایل داشت راکتورها را در آن مقطع از آمریکا خریداری کند. اما به دلیل همین سختگیری‌ها و موانعی که آنها ایجاد کرده بودند، به سمت فرانسه و آلمان رفت. تا آنها نیروگاه را بسازند.
صالحی با بیان اینکه آمریکایی‌ها در آن مقطع پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم را به ایران دادند، توضیح داد: آنها اعلام کردند که ما به شما راکتور می‌دهیم. اما ما نمی‌خواهیم شما در چرخه سوخت ورود داشته باشید. این مخالفت از همان دوران است.
رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه نامه اخیر آمریکا به ایران بسیار مغشوش است، گفت: رسانه‌های غربی هم وقتی به این محتوا دست یافتند، این موضوع را اعلام کردند که چقدر تناقض در این نامه وجود دارد. حتی برخی دوستان می‌گویند زبان انگلیسی‌اش هم تا حدی مشکل دارد، که خیلی جالب است.
صالحی با بیان اینکه همیشه برای حل چالش‌ها راه وجود دارد، گفت: مذاکره یک داده و یک ستانده دارد. اگر «داده» به اندازه «ستانده» باشد، مذاکره برد–برد است. اما اگر ستانده کمتر از داده باشد، مذاکره ناموفق بوده. اگر ستانده بیشتر باشد، ما موفق‌تر بوده‌ایم. ما نمی‌خواهیم آن ستانده کمتر از داده باشد. ما می‌خواهیم مذاکره برد–برد باشد.
وی با اشاره به اینکه از نگاه تحلیلگر بیرونی باید به طرف دیگر مذاکرات هم امتیازی داده شود، گفت: اگر می‌شد همه امتیازات را گرفت و هیچ امتیازی نداد که برای همه عالی بود. اما آن دیگر نام مذاکره نخواهد داشت.
صالحی با تاکید بر اینکه ما تجربه برجام را نباید تکرار کنیم، گفت: برجام اشکالات خود را داشت. با وجود تمام نقاط مثبت نواقصی هم داشت. هر موضوعی می‌تواند از منظرهای گوناگون بررسی شود. اما حالا ما باید چه کار کنیم؟ پیشنهاد این است: اگر ما وارد یک «دوره Implementation» بشویم، یعنی دوره عملیاتی‌کردن این توافق‌نامه، در صورتی که توافق حاصل شود، ما گفته‌ایم این دوره نباید مثل گذشته باشد. در گذشته، بخش ما عملیاتی شد. اما طرف مقابل هیچ مکانیزم مشخصی برای اندازه‌گیری تعهداتش نداشت. در حالی که آژانس برای ما اندازه‌گیری می‌کرد، گزارش می‌داد. اما برای طرف مقابل، ما هیچ ابزار ارزیابی نداشتیم.
وی ادامه داد: بنابراین یک دوره‌ای به‌عنوان «دوره اعتمادساز متقابل و متوازن» باید تعریف شود. یعنی طرف مقابل نیز یک تعهد فنی بدهد. تحریم‌ها و مسائل مربوطه به‌جای خود محفوظ است. اما ما باید یک تعهد فنی قابل‌توجهی بگیریم. این تعهد در دوره اعتمادساز، باید به‌صورت عملیاتی در ایران انجام شود. اگر در میانه راه طرف مقابل این تعهد فنی را رها کرد، ما بتوانیم بر اساس یک شاخص، اندازه‌گیری کرده و بگوییم: شما تا وسط آمدید، پس ما هم تا وسط می‌آییم. در حال حاضر مذاکره‌کنندگان ما نیز به این نکته توجه دارند. یعنی «دوره اعتمادساز» فقط یک دوره اعتمادسازی یک‌طرفه از جانب ما نیست.
