سرویس خبری ایران من: در شرایطی که منطقه خاورمیانه با تنش‌های فزاینده و ناثباتی سیاسی مواجه است، تحولات جدیدی در روابط منطقه‌ای در حال شکل‌گیری است. پیام محرمانه عربستان سعودی به ایران درباره مذاکرات هسته‌ای با آمریکا، نشان‌دهنده تغییر در موازنه قدرت منطقه‌ای و تلاش‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از تشدید درگیری‌هاست.
پیام محرمانه عربستان به تهران
ماه گذشته، وزیر دفاع عربستان پیامی جدی برای مقامات ایرانی به تهران فرستاد: پیشنهاد مذاکره دونالد ترامپ را درباره توافق هسته‌ای جدی بگیرید، چون این تنها راه جلوگیری از خطر جنگ با اسرائیل است.
ملک سلمان، پادشاه ۸۹ ساله عربستان، که از بی‌ثباتی فزاینده در منطقه نگران شده بود، پسرش، شاهزاده خالد بن سلمان را با یک پیام هشدارآمیز راهی تهران کرد. او تأکید داشت که این پیام باید مستقیماً به رهبر ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای منتقل شود. این موضوع را دو منبع آگاه از کشورهای حوزه خلیج فارس و دو مقام ایرانی تأیید کرده‌اند.
جزئیات دیدار محرمانه در تهران
این جلسه محرمانه در تاریخ ۱۷ آوریل در نهاد ریاست‌جمهوری ایران برگزار شد. در این نشست، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح محمد باقری و وزیر امور خارجه عباس عراقچی حضور داشتند.
اگرچه سفر شاهزاده ۳۷ ساله از سوی رسانه‌ها پوشش داده شد، اما تا پیش از این، جزئیات پیام خصوصی ملک سلمان فاش نشده بود.
شاهزاده خالد که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ سفیر عربستان در واشنگتن بود، در دیدار با مقامات ایرانی هشدار داد که رئیس‌جمهور آمریکا برای مذاکرات وقت زیادی قائل نیست و خواهان نتیجه‌گیری سریع است.
تنها کمی پیش از این سفر، ترامپ به‌طور غیرمنتظره اعلام کرده بود که مذاکرات مستقیمی با ایران در جریان است؛ مذاکراتی که هدف آن محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران در ازای کاهش تحریم‌هاست. او این اعلام را در حضور بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، انجام داد؛ نتانیاهویی که برای جلب حمایت آمریکا از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران به واشنگتن رفته بود.
شاهزاده خالد در دیدار با مقامات ارشد ایرانی تصریح کرد که دولت ترامپ تمایل دارد هرچه زودتر به توافق برسد و پنجره دیپلماسی در حال بسته شدن است.
به گفته دو منبع آگاه خلیجی، وزیر سعودی تأکید کرده که توافق با آمریکا به مراتب بهتر از مواجهه با تهدید احتمالی حمله اسرائیل در صورت شکست مذاکرات است.
او همچنین هشدار داد که منطقه، که پیش‌تر درگیر بحران‌هایی در غزه و لبنان شده، تاب تنش و درگیری‌های بیشتر را ندارد.
واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های رسمی
مقامات ایرانی پیش از انتشار این گزارش به درخواست اظهار نظر پاسخی ندادند. اما پس از انتشار آن، سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، در گفت‌وگو با خبرگزاری نیمه‌رسمی فارس، گزارش منتشرشده در خبرگزاری رویترز را «به‌شدت تکذیب» کرد. مقامات سعودی نیز از پاسخ به درخواست‌ها برای اظهار نظر خودداری کردند.
این سفر شاهزاده خالد، برادر کوچکتر ولیعهد محمد بن سلمان، نخستین حضور یکی از اعضای ارشد خاندان سلطنتی سعودی در ایران طی بیش از دو دهه گذشته بود. روابط ایران و عربستان که سال‌ها به دلیل حمایت از جبهه‌های متضاد در درگیری‌های منطقه‌ای متشنج بود، پس از میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳، روندی رو به بهبود پیدا کرد و روابط دیپلماتیک دو کشور از سر گرفته شد.
تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای
در دو سال گذشته، جایگاه منطقه‌ای ایران به‌دلیل ضربات نظامی سنگینی که اسرائیل به متحدانش، حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان، وارد کرده تضعیف شده است. از سوی دیگر، سقوط متحد نزدیکش، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، نیز بر این وضعیت افزوده. همزمان، تحریم‌های غرب اقتصاد نفت‌محور ایران را به‌شدت تحت فشار قرار داده‌اند.
مهند حاج علی، تحلیلگر مسائل ایران در مرکز کارنگی خاورمیانه مستقر در بیروت، می‌گوید ضعف موقعیت ایران، فرصتی برای عربستان فراهم کرده تا از طریق دیپلماسی، مانع شعله‌ور شدن تنش‌ها در منطقه شود.
او در گفت‌وگو با رویترز گفت: «سعودی‌ها تمایل دارند از وقوع جنگ اجتناب کنند، چون درگیری با ایران می‌تواند پیامدهای منفی زیادی برای آنها و برنامه‌های اقتصادی بلندپروازانه‌شان داشته باشد.»
خبرگزاری رویترز نتوانست مشخص کند که پیام شاهزاده خالد چه تأثیری بر تصمیم‌گیری رهبران جمهوری اسلامی گذاشته است.
با این حال، مسعود پزشکیان در جلسه گفت که ایران برای کاهش فشارهای اقتصادی و لغو تحریم‌های غربی، خواهان رسیدن به توافق است.
اما مقام‌های ایرانی در این جلسه از نگرانی‌های خود درباره رفتار «غیرقابل‌پیش‌بینی» دولت ترامپ سخن گفتند؛ نگرانی‌هایی که از موافقت با سطحی از غنی‌سازی اورانیوم تا درخواست برای تعطیلی کامل برنامه هسته‌ای تهران را شامل می‌شود.
ترامپ همچنین هشدار داده که اگر تلاش‌های دیپلماتیک در مهار برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به نتیجه نرسد، احتمال دارد از گزینه نظامی استفاده کند.
یکی از مقام‌های ایرانی گفت که پزشکیان در جلسه بر تمایل ایران برای رسیدن به توافق تأکید کرده، اما هشدار داده که تهران حاضر نیست صرفاً به این دلیل که ترامپ توافق می‌خواهد، برنامه غنی‌سازی خود را کنار بگذارد.
مذاکرات جاری میان ایران و آمریکا، پنجمین دور از گفت‌وگوهایی است که طی دهه‌های گذشته برای حل اختلافات هسته‌ای انجام شده، اما همچنان موانعی جدی از جمله موضوع محوری غنی‌سازی اورانیوم باقی مانده است.
رویترز روز چهارشنبه گزارش داد که ایران ممکن است غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند، مشروط بر آنکه آمریکا دارایی‌های مسدودشده‌اش را آزاد کند و در قالب یک «توافق سیاسی» که احتمالاً زمینه‌ساز توافقی جامع‌تر خواهد بود، حق غنی‌سازی صلح‌آمیز ایران را به رسمیت بشناسد. اما خبرگزاری نیمه‌رسمی فارس به نقل از سخنگوی وزارت خارجه این گزارش را تکذیب کرد.
کاخ سفید به‌طور مستقیم به پرسش رویترز درباره اطلاع از پیام هشدارآمیز عربستان به ایران پاسخی نداد.
با این حال، کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «رئیس‌جمهور ترامپ موضع روشنی دارد: یا توافق کنید یا با پیامدهای جدی روبه‌رو شوید؛ و تمام دنیا این هشدار را جدی گرفته، همان‌طور که باید می‌گرفت.»
ترامپ روز چهارشنبه گفت که هفته گذشته به بنیامین نتانیاهو هشدار داده تا اقدامی نکند که مذاکرات هسته‌ای با ایران را به خطر بیندازد. او تأکید کرد که آمریکا و ایران اکنون «بسیار به یک راه‌حل نزدیک شده‌اند».
مقامات اسرائیلی به درخواست برای اظهارنظر درباره این موضوع پاسخی ندادند.
سفر چهارروزه دونالد ترامپ به منطقه خلیج فارس در ماه جاری، عملاً عربستان سعودی را به چهره اصلی ائتلاف تازه کشورهای سنی در خاورمیانه تبدیل کرد؛ ائتلافی که به نظر می‌رسد جای خالی محور متزلزل ایران را پر کرده است. در جریان این سفر، ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، نقش میانجی را در آشتی ترامپ با احمد الشرع، رهبر جدید سنی‌مذهب سوریه، ایفا کرد.
همزمان، نفوذ منطقه‌ای ایران به‌دلیل شکست‌هایی که خود و متحدانش در محور مقاومت شیعی شامل گروه‌هایی چون حماس، حزب‌الله، حوثی‌های یمن و شبه‌نظامیان عراقی متحمل شده‌اند، کاهش یافته است.
شاهزاده خالد در جلسه‌ای از مقام‌های ایرانی خواست تا سیاست منطقه‌ای خود را بازنگری کنند و گفت در صورت انجام چنین تغییری، به‌ویژه از سوی ریاض، با استقبال روبه‌رو خواهند شد.
هرچند او مستقیماً ایران را مقصر ندانست، اما نگرانی خود را از تکرار حملاتی مانند حمله پهپادی سال ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی آرامکو ابراز کرد حملاتی که عربستان آنها را به ایران و متحدان حوثی‌اش نسبت داد، اگرچه تهران این اتهامات را رد کرده است.
مقام‌های ایرانی تأکید کرده‌اند که هرچند ایران بر حوثی‌ها نفوذ دارد، اما کنترل کامل بر اقدامات آنها ندارد.
دهه‌ها خصومت میان ایران شیعه و عربستان سنی، به بی‌ثباتی در خلیج فارس و گسترش درگیری‌ها در منطقه، از یمن تا سوریه، دامن زده است. تنش‌زدایی سال ۲۰۲۳، که تا حدی ناشی از اولویت‌های اقتصادی محمد بن سلمان ولیعهد سعودی و تمایل او به ثبات منطقه بود، به افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان دو کشور منجر شد.
با این حال، به گفته دیپلمات‌ها و تحلیلگران منطقه‌ای، هنوز هم عربستان و سایر قدرت‌های خاورمیانه، ایران را شریک قابل اطمینانی برای صلح نمی‌دانند و نگران‌اند که اقدامات تهران مانع تحقق چشم‌اندازهای اقتصادی آنها شود.
شاهزاده خالد در گفت‌وگو با مقامات ایرانی از آنها خواست تا از هرگونه اقدامی چه از سوی خود و چه از سوی متحدانشان که ممکن است واشنگتن را تحریک کند، خودداری کنند. او هشدار داد که واکنش ترامپ احتمالاً شدیدتر از واکنش روسای‌جمهور پیشین آمریکا، جو بایدن و باراک اوباما خواهد بود.
در عین حال، او به تهران اطمینان داد که عربستان اجازه نخواهد داد خاک یا حریم هوایی‌اش توسط آمریکا یا اسرائیل برای هرگونه عملیات نظامی علیه ایران مورد استفاده قرار گیرد.
