سرویس خبری ایران من: تنش‌های جاری میان ایالات متحده، اسرائیل و ایران بر سر برنامه هسته‌ای تهران، یکی از بحرانی‌ترین چالش‌های امنیتی منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. در حالی که دولت ترامپ تلاش می‌کند مسیر دیپلماتیک را دنبال کند، اسرائیل بر گزینه نظامی تأکید دارد.
اختلاف رویکرد ترامپ و نتانیاهو
ترامپ به‌دنبال توافقی تازه با ایران است، در همین حال، اسرائیل بار دیگر تهدید به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران کرده است. در شرایطی که دولت ترامپ تلاش می‌کند مذاکراتی درباره برنامه هسته‌ای ایران پیش ببرد، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با تهدید به حمله به مراکز اصلی غنی‌سازی ایران، این گفت‌وگوها را در معرض خطر قرار داده است. اختلاف نظر میان دو طرف بر سر بهترین راه مهار برنامه هسته‌ای ایران، دست‌کم به یک تماس تلفنی پرتنش میان ترامپ و نتانیاهو و چندین دیدار فشرده میان مقامات ارشد دو کشور در روزهای اخیر منجر شده است.
پیشرفت مذاکرات و موانع کلیدی
ترامپ روز یکشنبه اعلام کرد که احتمال دارد طی دو روز آینده، «خبر خوبی» درباره تلاش‌هایش برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران منتشر شود. منابع مطلع از روند مذاکرات می‌گویند که در بهترین حالت، تنها اصولی کلی و مشترک اعلام خواهد شد. جزئیات مذاکرات محرمانه باقی مانده و هدف فعلی، تنها آماده‌سازی برای گفت‌وگوهای بیشتر است؛ از جمله درباره اینکه آیا ایران می‌تواند غنی‌سازی در هر سطحی را ادامه دهد و چگونه ذخایر اورانیوم نزدیک به درجه تسلیحاتی را یا رقیق کند یا از کشور خارج سازد.
روزنامه نیویورک‌تایمز در آوریل گزارش داد که اسرائیل در نظر داشته همان ماه به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، اما ترامپ با هدف حفظ مسیر مذاکره با تهران، این برنامه را متوقف کرده است. با این حال، نتانیاهو همچنان بر لزوم اقدام نظامی حتی بدون همراهی آمریکاتأکید دارد.
اسرائیل مستقیماً در مذاکرات میان آمریکا و ایران شرکت ندارد. اختلاف اصلی میان نتانیاهو و ترامپ بر سر برداشت متفاوت آن‌ها از نحوه استفاده از شرایط فعلی ایران است؛ یکی آن را فرصتی برای حمله می‌بیند و دیگری مجالی برای مذاکره.
تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای
در ماه اکتبر، اسرائیل بخش‌هایی از سامانه پدافند هوایی راهبردی ایران را که وظیفه حفاظت از تأسیسات هسته‌ای را بر عهده داشت، نابود کرد. این اقدام باعث شد که هواپیماهای اسرائیلی بتوانند بدون نگرانی از هدف قرار گرفتن، به مرزهای ایران نزدیک شوند.
همزمان، اسرائیل توانست گروه‌های نیابتی ایران مانند حزب‌الله و حماس را که از حمایت مالی و تسلیحاتی تهران بهره می‌برند، تضعیف کند. حمله به حزب‌الله به‌ویژه باعث شد اسرائیل نگرانی کمتری از تهدید موشکی این گروه در صورت حمله احتمالی به ایران داشته باشد.
نتانیاهو بر این باور است که شرایط آسیب‌پذیری ایران موقتی است و باید پیش از تغییر این شرایط، اقدام نظامی صورت گیرد. ترامپ اما این وضعیت را فرصتی مناسب برای مذاکره و متوقف‌کردن برنامه غنی‌سازی ایران می‌داند—با تکیه بر تهدید حمله نظامی، در صورت شکست مذاکرات.
مقامات اسرائیلی نگران‌اند که ترامپ به‌شدت به دنبال یک توافق شخصی باشد؛ توافقی که بتواند آن را قوی‌تر از برجام دولت اوباما معرفی کند، حتی اگر به ایران اجازه ادامه بخشی از زیرساخت‌های غنی‌سازی را بدهد.
نتانیاهو ماه گذشته تصریح کرد که تنها توافق قابل‌قبول، توافقی است که تمامی زیرساخت‌های گسترده هسته‌ای ایران را از میان ببرد تأسیساتی که در عمق کوه‌های نطنز، در سایت فردو و در مکان‌های پراکنده سراسر کشور واقع شده‌اند.
این گزارش بر اساس گفتگو با مقامات ایالات متحده، اروپا و اسرائیل تهیه شده که مستقیماً در جریان اختلافات و گفت‌وگوهای دیپلماتیک میان واشنگتن و تل‌آویو بوده‌اند. این افراد به‌دلیل حساسیت موضوع، خواستار ناشناس‌ماندن شدند.
روز جمعه، رون درمر، وزیر امور راهبردی اسرائیل، و دیوید بارنئا، رئیس سازمان اطلاعات موساد، در رم با استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ترامپ، دیدار کردند. آن‌ها سپس برای ادامه رایزنی‌ها به واشنگتن رفتند تا روز دوشنبه با جان رتکلیف، رئیس سیا، دیدار کنند. درمر روز سه‌شنبه نیز مجدداً با ویتکاف جلسه داشت، گرچه موضوع این دیدار مشخص نشده است.
روز چهارشنبه، پس از انتشار این گزارش، ترامپ تأیید کرد که در جریان مذاکرات، به نتانیاهو هشدار داده است که حمله نظامی در این مقطع مناسب نیست. او در پاسخ به پرسش خبرنگاری در کاخ سفید گفت: «به او گفتم الان وقت چنین کاری نیست، چون خیلی به توافق نزدیک شده‌ایم.» اظهارات ترامپ پس از آن مطرح شد که دفتر نخست‌وزیر اسرائیل، این گزارش رسانه‌ای را «اخبار جعلی» خوانده بود.
محور اصلی اختلاف میان استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده آمریکایی، و عباس عراقچی، نماینده ایران، موضع دولت ترامپ درباره توقف کامل غنی‌سازی در خاک ایران است. عراقچی بارها این شرط را رد کرده و سه‌شنبه در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «اگر غربی‌ها همچنان بر غنی‌سازی صفر در ایران پافشاری کنند، دیگر چیزی برای مذاکره باقی نمی‌ماند.»
برای جلوگیری از شکست مذاکرات، ویتکاف و عمان که نقش میانجی را برعهده دارد، در حال بررسی گزینه‌های ابتکاری هستند؛ از جمله ایجاد یک سرمایه‌گذاری مشترک منطقه‌ای برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای با مشارکت ایران، عربستان سعودی و برخی کشورهای عربی دیگر، به‌علاوه ایالات متحده. با این حال، محل انجام غنی‌سازی همچنان نامشخص باقی مانده است.
به گفته منابع آگاه، ویتکاف از مخالفت اولیه‌اش با یک تفاهم‌نامه موقت که بتواند چارچوب توافق نهایی را ترسیم کند عقب‌نشینی کرده است. البته بعید است این رویکرد بتواند رضایت اسرائیل یا مخالفان سرسخت ایران در کنگره آمریکا را جلب کند.
این سناریو یادآور مسیری است که دولت اوباما در سال ۲۰۱۳ آغاز کرد؛ هرچند دستیابی به توافق نهایی، دو سال به طول انجامید. ترامپ در کمپین انتخاباتی ۲۰۱۶ بارها به آن حمله کرد و آن را «فاجعه‌بار» خواند؛ چراکه به ایران اجازه می‌داد غنی‌سازی را در سطح پایین ادامه دهد و این توافق نیز نهایتاً در سال ۲۰۳۰ منقضی می‌شد.
ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای را علیه ایران دوباره اعمال کرد.
طی چهار سال گذشته، ایران نه‌تنها تأسیسات هسته‌ای خود را بازیابی و تقویت کرده، بلکه موفق شده اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی کند فقط یک گام تا سطح تسلیحاتی. بر اساس برآورد مقامات اطلاعاتی آمریکا، تبدیل این مواد به سوخت ۹۰ درصدی برای ساخت بمب تنها چند هفته زمان نیاز دارد و تولید یک سلاح هسته‌ای کامل ممکن است چند ماه تا یک سال طول بکشد.
جان رتکلیف، رئیس سابق اطلاعات ملی آمریکا، ماه گذشته برای بررسی گزینه‌های عملیات پنهان علیه ایران، با نتانیاهو و مسئولان اطلاعاتی اسرائیل دیدار کرد. دو کشور سابقه همکاری در پروژه‌های مخفیانه برای مختل کردن برنامه غنی‌سازی ایران دارند از جمله استفاده از حملات سایبری پیشرفته در دوره بوش و اوباما برای هدف قرار دادن تأسیسات کلیدی ایران.
نتانیاهو که سابقه‌ای طولانی در دولت اسرائیل دارد، همواره با تلاش‌های دیپلماتیک برای تعامل با ایران مخالف بوده است. او از منتقدان سرسخت توافق ۲۰۱۵ بود و حتی در صحن علنی کنگره آمریکا حاضر شد تا با سخنرانی خود علیه توافق موضع بگیرد.
این بار نیز اسرائیلی‌ها به همان استراتژی قدیمی بازگشته‌اند: تهدید به حمله، حتی بدون حمایت ایالات متحده. آن‌ها اصرار دارند که تهدیدشان واقعی است، اگرچه در دو دهه اخیر چندین بار چنین تهدیدهایی را مطرح و سپس عقب‌نشینی کرده‌اند.
در آستانه نخستین سفر خارجی ترامپ به خاورمیانه در همین ماه، مقامات اسرائیلی به دولت آمریکا اطلاع دادند که خود را برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران آماده می‌کنند. منابع اطلاعاتی آمریکا نیز این آمادگی را تأیید کرده‌اند.
همین موضوع موجب شد ترامپ با نتانیاهو تماس بگیرد. نتانیاهو انکار نکرد که دستور آماده‌سازی نظامی و اطلاعاتی برای حمله را داده است. او تأکید کرد که این فرصت ممکن است به‌زودی از دست برود.
با این حال، فرماندهان نظامی آمریکا نسبت به اثربخشی یک حمله یک‌جانبه اسرائیل بدون همراهی واشنگتن تردید دارند. ترامپ در این گفت‌وگو، ضمن تأکید بر وضعیت ضعیف ایران، اظهار داشت که همین ضعف می‌تواند به آمریکا اهرم لازم برای دستیابی به یک توافق مسالمت‌آمیز بدهد.
مقامات اسرائیلی نسبت به هرگونه توافق موقتی که به ایران اجازه دهد تأسیسات هسته‌ای‌اش را برای چند ماه یا حتی چند سال حفظ کند، بی‌اعتماد هستند. دولت ترامپ نیز در ابتدا با چنین رویکردی موافق نبود. ویتکاف در مذاکره با عراقچی گفته که ترامپ انتظار دارد توافق نهایی ظرف دو ماه یا کمتر به نتیجه برسد.
اما این فرصت در حال از دست رفتن است و همچنان یکی از اصلی‌ترین اختلاف‌ها بر سر این است که آیا ایران اجازه ادامه غنی‌سازی اورانیوم را خواهد داشت یا نه موضوعی که تهران آن را حق قانونی خود به‌عنوان عضو معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) می‌داند.
در حال حاضر، دولت ترامپ نسبت به صدور یک بیانیه موقت درباره اصول مشترک رویکرد بازتری پیدا کرده، چراکه این کار ممکن است مانع اقدام نظامی اسرائیل شود.
کارشناسان می‌گویند برای آن‌که چنین توافق موقتی بتواند اسرائیل و مخالفان سرسخت ایران در کنگره آمریکا را قانع کند، تقریباً به‌طور قطع باید ایران را موظف کند که یا ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به سطح تسلیحاتی را از کشور خارج کند، یا آن را به سطحی بسیار پایین‌تر رقیق‌سازی کند. این کار به ترامپ امکان خواهد داد که بگوید دست‌کم به‌طور موقت، خطر پیشرفت ایران در مسیر دستیابی به سلاح را متوقف کرده است.
یکی از نگرانی‌های اصلی مقامات آمریکایی این است که اسرائیل ممکن است با اطلاع بسیار کم، تصمیم به حمله به ایران بگیرد. برآوردهای اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد اسرائیل می‌تواند ظرف کمتر از هفت ساعت برای حمله آماده شود مدت‌زمانی که برای فشار سیاسی مؤثر بر نتانیاهو بسیار کوتاه است.
با این حال، همان ارزیابی‌های نظامی در آمریکا تردیدهایی را درباره اثربخشی حمله یک‌جانبه اسرائیل بدون حمایت آمریکا ایجاد کرده است. برخی از نزدیکان نتانیاهو در محافل امنیتی اسرائیل معتقدند اگر ایران در واکنش به این حمله دست به اقدام متقابل بزند، آمریکا ناچار به ورود نظامی خواهد بود.
مقامات اسرائیلی به همتایان آمریکایی خود گفته‌اند که نتانیاهو حتی در صورت رسیدن به یک توافق دیپلماتیک موفق، ممکن است دستور حمله به ایران را صادر کند.
پس از دیدار نتانیاهو با ترامپ در کاخ سفید در ماه آوریل، او به مقام‌های امنیت ملی اسرائیل دستور داد برنامه‌ریزی برای حمله به ایران را ادامه دهند حتی در قالب عملیات محدودتری که بدون نیاز به کمک نظامی آمریکا قابل اجرا باشند. اسرائیل در حال حاضر چندین طرح متفاوت برای اقدام نظامی دارد؛ از عملیات دقیق و محدود گرفته تا چند روز بمباران پی‌در‌پی تأسیسات هسته‌ای ایران، حتی در مناطقی که در مناطق پرجمعیت شهری قرار دارند.
