سرویس خبری ایران من: پنجمین دور مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران در شرایط پیچیده و حساسی برگزار می‌شود که نتیجه آن می‌تواند سرنوشت روابط دو کشور و ثبات منطقه را تعیین کند. در حالی که هر دو طرف امیدوار به دستیابی به توافق هستند، اختلافات عمیق بر سر حق غنی‌سازی اورانیوم و چارچوب توافق، مسیر را پر از چالش کرده است.
آغاز پنجمین دور مذاکرات در رم
آمریکا و ایران قرار است در رم دیدار کنند؛ مذاکرات هسته‌ای اما زیر سایه فشار و تردید پیش می‌رود. پنجمین دور مذاکرات هسته‌ای میان آمریکا و ایران روز جمعه در رم آغاز می‌شود. این در حالی‌ست که تهران هشدار داده اگر دو طرف نتوانند اختلاف اصلی بر سر چارچوب توافق را حل‌وفصل کنند، ممکن است گفت‌وگوها به بن‌بست برسد.
موضع آمریکا و ایران در قبال غنی‌سازی
واشنگتن قاطعانه اعلام کرده که ایران نباید اجازه داشته باشد تحت چارچوب توافق به غنی‌سازی اورانیوم ادامه دهد. آمریکا نگران است که این توانایی، راه ایران را برای ساخت سلاح هسته‌ای هموار کند؛ موضوعی که دونالد ترامپ وعده داده جلوی آن را خواهد گرفت. مقام‌های ایرانی این هفته موضعی یکپارچه اتخاذ کردند و تأکید داشتند که تهران از خط قرمز همیشگی خود—یعنی حفظ حق غنی‌سازی در داخل کشور—عقب‌نشینی نخواهد کرد. حتی تا همین چند روز پیش، مشخص نبود ایران اصلاً در مذاکرات رم شرکت می‌کند یا نه.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و تصمیم‌گیر اصلی در مسائل امنیتی، پیش‌بینی کرده که مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد—این، تندترین اظهارنظر او از زمان آغاز گفت‌وگوها در ۱۲ آوریل تاکنون بوده است.
موضوع غنی‌سازی در کانون مناقشه‌هاست. آمریکا به دنبال آن است که امکان تولید مواد مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای را از ایران بگیرد. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است، اما غربی‌ها معتقدند تهران می‌خواهد این توان را برای روز مبادا حفظ کند.
چالش‌ها و فرصت‌های توافق
ترامپ مهلتی دو ماهه برای مذاکرات تعیین کرده، هرچند مشخص نیست این ضرب‌الاجل تا چه اندازه جدی و الزام‌آور است. با این حال، مقام‌های آمریکایی گفته‌اند که برخی از پیشنهادهای‌شان با استقبال اولیه ایران مواجه شده. ترامپ هفته گذشته مدعی شد که توافق «نزدیک» است.
نتیجه این مذاکرات می‌تواند توافقی باشد که در آن، ایران برنامه هسته‌ای‌اش را عقب‌نشینی دهد و در ازای آن، تحریم‌های اقتصادی شدیداً آسیب‌زننده علیه این کشور برداشته شود. مقام‌های آمریکایی هشدار داده‌اند که ایران در صورت تصمیم، می‌تواند ظرف چند ماه به بمب اتمی دست یابد. ترامپ اما از چشم‌انداز توافقی سخن می‌گوید که می‌تواند مسیر را برای روابط تجاری گسترده آمریکا با تهران باز کند.
ایران همواره تأکید کرده که هر توافقی باید حق ادامه غنی‌سازی را برایش محفوظ نگه دارد، و این را حقی می‌داند که طبق معاهدات بین‌المللی برایش به رسمیت شناخته شده. ایران پیش‌تر هم تحت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ به غنی‌سازی ادامه داد—توافقی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ به‌صورت یک‌جانبه آمریکا را از آن خارج کرد.
با این حال، سطح غنی‌سازی فعلی ایران فراتر از نیازهای یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی است. این کشور اکنون اورانیومی در اختیار دارد که به‌لحاظ فنی می‌تواند برای ساخت دست‌کم هفت بمب هسته‌ای کافی باشد. ایران تنها کشوری‌ست که بدون در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای، اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد تولید می‌کند—سطحی نزدیک به درجه تسلیحاتی.
نقش اسرائیل و راهکارهای پیشنهادی
این هفته، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از هدف دولت ترامپ برای رسیدن به توافقی حمایت کرد که مانع از ادامه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران شود. اسرائیل پیش‌تر خواستار برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران بود.
مقام‌های اسرائیلی هشدار داده‌اند که در صورت احساس خطر از سوی برنامه هسته‌ای ایران، ممکن است به اقدام نظامی متوسل شوند. ترامپ گفته ترجیح می‌دهد با ایران به توافق برسد، اما اگر مذاکرات شکست بخورد، احتمال صدور دستور حمله را منتفی نمی‌داند. او و نتانیاهو روز پنج‌شنبه تلفنی درباره روند مذاکرات گفت‌وگو کردند. پس از این تماس، کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، اعلام کرد رئیس‌جمهور معتقد است مذاکرات «در مسیر درستی پیش می‌رود».
تهران و واشنگتن ایده‌هایی را برای کاستن از اختلاف بر سر موضوع غنی‌سازی مطرح کرده‌اند، هرچند تنها بخشی از این پیشنهادها به‌طور رسمی در مذاکرات بررسی شده‌اند.
آمریکا اعلام کرده با داشتن یک برنامه هسته‌ای صرفاً غیرنظامی توسط ایران مخالفتی ندارد، اما ترجیح می‌دهد اورانیوم مورد نیاز این برنامه از خارج وارد شود. اولین پیشنهاد رسمی آمریکا در آخرین دور مذاکرات ارائه شده است.
استیو ویتکوف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا و فرستاده ویژه این کشور در امور خاورمیانه، روز یکشنبه گفت: «پیشنهادی به ایران ارائه داده‌ایم که تصور می‌کنیم می‌تواند برخی نگرانی‌ها را بدون آنکه به طرف مقابل بی‌احترامی شود، حل‌وفصل کند.»
مقام‌های ایرانی، از جمله عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد و وزیر خارجه، گفته‌اند ایران آماده است با توقف تولید اورانیوم با غنای بالا و تحویل ذخایر موجود، گام‌هایی در جهت اعتمادسازی بردارد. با این حال، تهران پیشنهاد کشورهای اروپایی برای توقف غنی‌سازی در یک بازه چندساله را رد کرده است.
عراقچی همچنین گفته ایران از سرمایه‌گذاری آمریکا در برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود پس از دستیابی به توافق استقبال می‌کند—چنین اقدامی می‌تواند به شفاف‌تر شدن برنامه ایران در چشم واشنگتن کمک کند. البته، هرگونه انتقال فناوری یا مواد هسته‌ای از سوی آمریکا، با موانع حقوقی و سیاسی قابل‌توجهی در داخل این کشور مواجه است.
مقام‌های ایرانی همچنین بار دیگر ایده تشکیل یک کنسرسیوم هسته‌ای با کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی را مطرح کرده‌اند؛ مدلی که در آن برخی فناوری‌ها به‌صورت مشترک استفاده شده و حضور مهندسان خارجی در تأسیسات هسته‌ای ایران امکان‌پذیر باشد.
با این حال، عراقچی در آستانه مذاکرات رم تصریح کرد که این کنسرسیوم قرار نیست جایگزین برنامه غنی‌سازی داخلی ایران شود، بلکه مکمل آن خواهد بود. به گفته مقام‌های آمریکایی، این ایده تاکنون به‌طور رسمی در مذاکرات مطرح نشده است.
آمریکا به‌طور جداگانه با کشورهای حاشیه خلیج فارس درباره راه‌اندازی سازوکارهای منطقه‌ای برای تأمین سوخت هسته‌ای گفت‌وگو کرده است؛ ابتکاری که قرار است سوخت برنامه‌های انرژی غیرنظامی را فراهم کند، اما مشروط به آن است که هیچ‌یک از کشورها اقدام به غنی‌سازی اورانیوم نکنند.
ایده انتقال مواد شکافت‌پذیر ایران به خارج از کشور، در گذشته هم مطرح شده بود. طبق این طرح، ایران در ازای ارسال این مواد، سوخت مورد نیاز راکتورهای خود را دریافت می‌کرد، اما آن مذاکرات هرگز به نتیجه نرسیدند.
مقام‌های سابق غربی معتقدند یکی از پیشنهادهایی که در مذاکرات پیشین مطرح شده، هنوز هم ارزش بررسی دارد. طبق این طرح، ایران غنی‌سازی اورانیوم را متوقف می‌کند، اما در عوض اجازه می‌یابد با استفاده از اورانیوم غنی‌شده وارداتی، سوخت مورد نیاز راکتورهای غیرنظامی‌اش را در داخل تولید کند.
این گزینه که ایران در حال حاضر چنین توانایی فنی را ندارد به تهران امکان می‌دهد همچنان بخشی از فعالیت‌های کلیدی هسته‌ای خود را در خاک کشور انجام دهد، اما از انباشت مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای جلوگیری می‌کند.
با این حال، در شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد این طرح روی میز باشد. عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، پیش از عزیمت به رم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «رسیدن به توافق، کار پیچیده‌ای نیست: اگر نتیجه صفر سلاح هسته‌ای باشد، ما آماده توافق هستیم. اما اگر قرار باشد غنی‌سازی صفر باشد، توافقی در کار نخواهد بود.»
