سرویس خبری ایران من: در میان تنش‌های فزاینده بین ایران و آمریکا، تهران راه حلی دیپلماتیک را پیشنهاد داده است که می‌تواند به بن‌بست هسته‌ای پایان دهد. این پیشنهاد جدید که در مذاکرات اخیر در عمان مطرح شده، نشان‌دهنده تمایل ایران برای یافتن راه حلی میانه است که هم حفظ توانایی‌های هسته‌ای و هم کاهش نگرانی‌های بین‌المللی را ممکن سازد.
پیشنهاد جدید ایران: شراکت هسته‌ای منطقه‌ای
ایران پیشنهادی را مطرح کرده است که طبق آن یک شراکت مشترک برای غنی‌سازی هسته‌ای ایجاد شود که شامل کشورهای عربی منطقه و سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی باشد. این پیشنهاد به عنوان جایگزینی برای اصرار واشنگتن مبنی بر برچیدن کامل برنامه هسته‌ای تهران ارائه شده است. این اطلاعات را چهار مقام ایرانی که از طرح آگاهی دارند و به دلیل ماهیت حساس مذاکرات خواستار ناشناس ماندن شده‌اند، فاش کرده‌اند.
به گزارش نیویورک تایمز، این پیشنهاد روز یکشنبه توسط عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، به استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آمریکا، در جریان گفتگوهای مستقیم و غیرمستقیم در عمان ارائه شده است. پس از این مذاکرات، چندین رسانه ایرانی گزارش‌های صفحه اول خود را به “طرح جدید ایران روی میز مذاکره” اختصاص دادند، از جمله روزنامه فرهیختگان که با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوند دارد و پرسیده بود که آیا این پیشنهاد “خدمت است یا خیانت”. سخنگوی آقای ویتکوف، ادی واسکز، روز سه‌شنبه این ادعاها را قاطعانه رد کرد. او گفت: “ادعای منابع ناشناس مبنی بر اینکه ایده یک سرمایه‌گذاری مشترک برای غنی‌سازی هسته‌ای بخشی از دور آخر مذاکرات ایران در عمان بوده، کاملاً نادرست است. این موضوع هرگز مطرح یا بحث نشده است.” نیویورک تایمز خاطرنشان می‌کند که امکان‌پذیری چنین مشارکت هسته‌ای منطقه‌ای مورد تردید است، به ویژه از آن جهت که مستلزم همکاری بین ایران و دو دشمن اصلی آن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، خواهد بود.
موضع آمریکا و چالش‌های پیش رو
ایالات متحده و ایران ۴۵ سال است که روابط دیپلماتیک ندارند و شرکت‌های خصوصی آمریکایی احتمالاً برای سرمایه‌گذاری در تأسیسات هسته‌ای ایران تردید خواهند داشت. نیویورک تایمز گزارش می‌دهد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، در جریان سفر خود به عربستان سعودی در روز سه‌شنبه، ایران را به دلیل حمایت از گروه‌های نیابتی در خاورمیانه که دست به خشونت می‌زنند، مورد انتقاد قرار داد، اما نسبت به یک راه حل دیپلماتیک ابراز تمایل کرد. آقای ترامپ گفت: “من می‌خواهم با ایران به توافق برسم.
اگر بتوانم با ایران به توافق برسم، بسیار خوشحال خواهم شد، اگر قرار است منطقه شما و جهان را به مکانی امن‌تر تبدیل کنیم.” با این حال، رئیس‌جمهور همچنین تأکید کرد که رهبری ایران باید سریعاً اقدام کند یا با تحریم‌های اقتصادی بیشتری مواجه شود. او افزود: “زمان همین الان است که آنها انتخاب کنند. همین حالا، ما وقت زیادی برای منتظر ماندن نداریم.” بر اساس اظهارات چهار مقام ایرانی و گزارش‌های خبری که توسط نیویورک تایمز بررسی شده، کنسرسیوم پیشنهادی شامل همکاری سه کشور خواهد بود که در آن ایران اورانیوم را به سطوح پایین‌تر از آنچه برای توسعه سلاح‌ها ضروری است، غنی‌سازی می‌کند و سپس این مواد را برای مقاصد غیرنظامی به سایر کشورهای عربی ارسال می‌کند. این ترتیبات شباهت‌هایی با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های جهانی خواهد داشت، اما با یک تفاوت قابل توجه – نمایندگان سایر کشورها، احتمالاً از جمله ایالات متحده، حضور فیزیکی خواهند داشت تا نظارت و مشارکت بیشتری داشته باشند.
مقامات ایرانی به نیویورک تایمز اشاره کردند که برخلاف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که یک بند غروب ۱۵ ساله داشت، این سرمایه‌گذاری مشترک دائمی خواهد بود. این ویژگی به آقای ترامپ، که ایالات متحده را از توافق قبلی خارج کرد، اجازه می‌دهد ادعا کند که امتیازات بسیار بیشتری از ایران نسبت به باراک اوباما به دست آورده است.
علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران، به نیویورک تایمز گفت که اگرچه این مفهوم شراکت فاقد سابقه است، مذاکره‌کنندگان باید رویکردهای جدیدی را بررسی کنند. او گفت: “آنها اساساً در نقطه‌ای هستند که باید فراتر از مطالبات حداکثری با حاصل جمع صفر حرکت کنند تا هر دو طرف بتوانند آبروی خود را حفظ کنند.” به گزارش نیویورک تایمز، پیش از مذاکرات عمان، تنش‌ها بین ایران و ایالات متحده به سمت بن‌بست افزایش یافته بود و نگرانی‌هایی را در مورد احتمال درگیری نظامی به وجود آورده بود، اگرچه مقامات هر دو کشور تمایل خود را برای اجتناب از جنگ و حل وضعیت از طریق کانال‌های دیپلماتیک ابراز کرده‌اند. پس از اظهارات متناقض در مورد خواسته‌های دقیق واشنگتن از تهران، آقای ویتکوف در مصاحبه‌ای با برایتبارت نیوز روشن ساخت که ایالات متحده خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، از جمله توقف غنی‌سازی و تعطیلی سه تأسیسات کلیدی در نطنز، فردو و اصفهان است.
خطوط قرمز ایران و چشم‌انداز مذاکرات
به گزارش نیویورک‌تایمز، مقامات ایرانی بارها تأکید کرده‌اند که توقف برنامه هسته‌ای از خطوط قرمز جمهوری اسلامی عبور می‌کند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی تصریح کرده که ایران برای دستیابی به برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش «بهای خون» پرداخته؛ اشاره‌ای به ترور دانشمندان هسته‌ای ایران توسط اسرائیل. او افزود که غنی‌سازی اورانیوم برای مصارف صلح‌آمیز، نه‌تنها یک حق مسلم بلکه بخشی از «غرور ملی» است و امکان مذاکره درباره آن وجود ندارد.
با وجود اختلافات عمیق، پس از گفت‌وگوی سه‌ساعته در عمان، هر دو طرف لحن مصالحه‌جویانه‌تری اتخاذ کردند و مذاکرات را سازنده و امیدوارکننده خواندند. آنها اعلام کردند که ادامه گفتگوها به تیم‌های فنی واگذار خواهد شد؛ تیم‌هایی که معمولاً مسئول بررسی جزئیات تأسیسات هسته‌ای و نیز بحث‌های مرتبط با کاهش تحریم‌ها هستند.
بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، نیز در پیامی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که مذاکرات روز یکشنبه شامل «ایده‌هایی اصیل و سودمند» بوده که نشان‌دهنده تمایل مشترک برای دستیابی به «توافقی شرافتمندانه» است. نیویورک‌تایمز گزارش داده که عراقچی پیش از دیدار با طرف آمریکایی به عربستان سفر کرده و بلافاصله پس از دیدار با ویتکوف، راهی امارات متحده عربی شده است.
با این حال، هنوز روشن نیست که آیا عربستان و امارات به چنین همکاری هسته‌ای با ایران علاقه‌مند هستند یا نه. طبق گزارش نیویورک‌تایمز، هر دو کشور از حصول توافقی میان تهران و واشنگتن که مانع از درگیری منطقه‌ای شود، حمایت کرده‌اند. با این حال، آنها خود نیز به‌دنبال توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی هستند. امارات در سال ۲۰۲۰ نخستین نیروگاه هسته‌ای جهان عرب را راه‌اندازی کرد و هدف خود را کاهش وابستگی به نفت عنوان نمود. البته توافق هسته‌ای این کشور با آمریکا، غنی‌سازی اورانیوم را ممنوع کرده است — موضوعی که نگرانی‌هایی درباره آغاز رقابت تسلیحاتی در میان کشورهای عربی به‌وجود آورده.
ایده تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای هسته‌ای نخستین‌بار توسط سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایرانی و عضو تیم مذاکرات برجام، مطرح شد. او این پیشنهاد را در سال ۲۰۲۳ و در مقاله‌ای در نشریه «بولتن دانشمندان اتمی» با همکاری فرانک فون هیپل، فیزیک‌دان دانشگاه پرینستون، ارائه داد. موسویان در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز توضیح داده که این طرح می‌تواند نگرانی‌های کلیدی ایالات متحده را پاسخ دهد؛ از جمله کاهش سطح غنی‌سازی و ذخایر ایران، و همچنین رفع دغدغه‌ها درباره احتمال انحراف مسیر برنامه هسته‌ای، مشابه آنچه پس از خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ رخ داد.
موسویان گفته: «اگر ترامپ موفق شود چنین توافق هسته‌ای منطقه‌ای را اعلام کند، دستاورد بزرگی برای او خواهد بود. این اقدام هم تهدیدات فوری و آتی ایران را برطرف می‌کند، هم بلندپروازی‌های هسته‌ای منطقه را مهار خواهد کرد، و در عین حال، فرصت‌هایی تازه برای معامله‌گری آمریکایی‌ها به‌وجود می‌آورد.»
